Aklimatyzacja w górach – jak zapobiegać i leczyć chorobę wysokościową?

Choroba wysokościowa – groźna nie tylko dla alpinistów i himalaistów!

Zacznijmy od wyjaśnienia, czym właściwie jest choroba wysokościowa. Pod tą nazwą kryje się bowiem nie jedna dolegliwość, lecz zespół chorobowy spowodowany hipoksją (niedoborem tlenu w tkankach) na skutek przebywania na dużych wysokościach i niedotlenienia. Zalicza się do niego takie jednostki chorobowe, jak:

• ostra choroba wysokogórska (AMS, ang. acute mountain sickness) – typowe objawy to osłabienie, zmęczenie, spadek kondycji, ból i zawroty głowy, zaburzenia równowagi, nudności i utrata apetytu oraz trudności ze snem,
• wysokościowy obrzęk mózgu (HACE, ang. high-altitude cerebral edema) – mogą go poprzedzać objawy AMS, ale może też występować bez nich, charakterystyczne są dla niego zaburzenia świadomości i koordynacji ruchowej ciała, które wraz z rozwojem choroby mogą przeistoczyć się w śpiączkę, możliwe są także omamy, nieracjonalne zachowanie chorego i ataki padaczkowe,
• wysokościowy obrzęk płuc (HAPE, ang. high-altitude pulmonary edema) – jest przyczyną większości zgonów spowodowanych chorobą wysokościową, może spowodować śmierć chorego w ciągu kilku godzin, a jego objawami mogą być m.in. duszność spoczynkowa, ucisk w klatce piersiowej, kaszel, tachykardia czy przyspieszony oddech.

Objawy choroby wysokościowej mogą wystąpić na różnych wysokościach – zależy to od indywidualnych predyspozycji i aklimatyzacji wspinacza – ale zawsze pojawiają się w ciągu 24 godzin przebywania na danej wysokości. Oczywiście im wyżej, tym są one poważniejsze, przyjmuje się jednak, że choroba zaczyna poważniej zagrażać człowiekowi na dużej wysokości, czyli powyżej 2500 m n.p.m. Ze względu na rozrzedzenie atmosfery i spadek ciśnienia powietrza związany z wysokością, ilość tlenu w powietrzu zaczyna być bowiem wtedy niewystarczająca dla przystosowanego do innych warunków ludzkiego organizmu.

Na takiej wysokości wciąż jednak mówimy o łagodnej postaci AMS. Poważniejsze stany, w tym ryzyko wystąpienia HAPE i HACE, towarzyszą wspinaczce na bardzo dużą wysokość (powyżej 3500 m n.p.m.). Z kolei przebywanie na ekstremalnej wysokości (powyżej 5500 m n.p.m.), gdzie nie jest możliwa skuteczna aklimatyzacja, wiąże się z bardzo poważnymi objawami choroby wysokościowej, które mogą doprowadzić do uszkodzenia narządów, a w razie nieudzielenia choremu szybkiej pomocy, nawet do jego śmierci.

Na jakiej wysokości pojawia się choroba wysokościowa?

• 0 m – poziom morza,
• 1500-2500 m n.p.m. – umiarkowana wysokość, na której można zaobserwować zmiany w funkcjonowaniu organizmu, ale choroba wysokościowa pojawia się bardzo rzadko,
• 2500-3500 m n.p.m. – duża wysokość, której szybkie pokonywanie może skutkować łagodnymi objawami choroby wysokościowej,
• 3500-5500 m n.p.m. – bardzo duża wysokość, na której choroba wysokościowa może wystąpić podczas snu lub ćwiczeń, często pojawia się też wysokościowy obrzęk płuc i mózgu,
• 5500-7500 m n.p.m. – wysokość ekstremalna, na której nie ma możliwości skutecznej aklimatyzacji, choroba wysokościowa jest bardzo częsta,
• 7500-9000 m n.p.m. – strefa śmierci, w której organizm stopniowo umiera, a jedynym ratunkiem jest zejście niżej.

Choroba wysokościowa – profilaktyka przed wyprawą w góry

Jak widać, choroba wysokościowa może mieć bardzo poważne konsekwencje i absolutnie nie należy lekceważyć nawet najmniejszych jej objawów. Koniecznie trzeba też w odpowiedni sposób przygotować się do wyprawy w wysokie góry, pamiętając m.in. o:

• przygotowaniu kondycyjnym organizmu – regularne ćwiczenia powinny zwiększyć elastyczność mięśni i stawów (co zminimalizuje ryzyko kontuzji), a także wydolność krążeniowo-oddechową i siłę organizmu, mogą to być np. pływanie, aerobik, bieganie, zumba, ćwiczenia na siłowni itp.,
• wizycie u lekarza – przed poważniejszymi wyprawami, oprócz zwykłej wizyty kontrolnej i badań serca oraz krwi, warto wybrać się do specjalisty medycyny wysokogórskiej, który może przepisać leki zapobiegające chorobie wysokościowej,
• odpowiednim nawodnieniu i odżywianiu się podczas wspinaczki – wysiłek fizyczny powoduje utratę wody i elektrolitów, dlatego koniecznie trzeba pamiętać o ich regularnym uzupełnianiu (woda i izotoniki – tak, alkohole i słodkie napoje – nie), a także dostarczaniu organizmowi białka, które wspomaga regenerację tkanek i pomaga w utrzymaniu wysokiego poziomu energii,
• aklimatyzacji w górach – więcej informacji poniżej.

Aklimatyzacja w wysokich górach – jak przystosować organizm do trudnych warunków?

Aklimatyzacja to słowo-klucz, które zna każdy planujący wyprawę wysokogórską. Co się za nim kryje? Chodzi o to, żeby próba zdobycia położonego wysoko szczytu była poprzedzona stopniowym przygotowywaniem organizmu do nowych warunków, co da mu czas na zaadaptowanie się do zmiany wysokości. Bo wbrew pozorom ludzki organizm jest w stanie się do tych trudnych warunków przystosować – potrzebuje jednak czasu. Bez tego wystąpienie niepożądanych objawów jest niemal pewne.

Jakie są najważniejsze reguły aklimatyzacji w górach?

1. Po przekroczeniu wysokości 2500 m n.p.m. nie należy robić przewyższeń większych niż 500 m na dzień.
2. Pierwszy nocleg powinien odbyć się na wysokości poniżej 3000 m n.p.m.
3. Należy robić przystanki jednodniowe (co 1000 m) lub dwudniowe (co 2-4 dni).
4. Marsz powinien być miarowy i pozbawiony przyspieszania.
5. Nie należy oglądać się na najszybszych uczestników wyprawy i próbować dotrzymywać im kroku, lecz zachować własne tempo.
6. Po przekroczeniu 5000 m n.p.m. należy urządzać tzw. wyjścia aklimatyzacyjne, polegające na dziennej wspinaczce wyżej i schodzeniu na nocleg w niższe partie gór (“wspinaj się wysoko, śpij nisko”).
7. W przypadku wystąpienia objawów choroby wysokościowej należy zaprzestać zwiększania wysokości i wydłużyć procesy adaptacyjne.
8. Jeżeli objawy się nasilają, należy zejść na niższą wysokość i tam oczekiwać na adaptację.

Objawy choroby wysokościowej – co robić?

Nawet dbając o profilaktykę i stosując się do wszystkich możliwych zaleceń, nie można w stu procentach wykluczyć tego, że unikniemy choroby wysokościowej. Przebywając na dużych wysokościach, zawsze trzeba być gotowym na wystąpienie jej objawów i należy wiedzieć, jak się wówczas zachować.Sposób postępowania jest różny w zależności od schorzenia i wysokości, z jaką mamy do czynienia. W każdym przypadku bezwzględną podstawą jest jednak przerwanie wspinaczki i odpoczynek, ponieważ wysiłek fizyczny tylko potęguje objawy choroby wysokościowej. Gdy te się nasilają, mogą być z kolei niezbędne inne środki zaradcze.

Ubezpieczenie w wysokie góry – jak wybrać?

Choroba wysokościowa to jedno z najpoważniejszych, ale oczywiście nie jedyne niebezpieczeństwo, jakie czyha na uczestników wypraw wysokogórskich. Skrajnie trudne warunki pogodowe i terenowe, ryzyko odniesienia kontuzji czy utrudniona i kosztowna pomoc ratowników górskich to tylko niektóre z zagrożeń, które trzeba wziąć pod uwagę, planując taki wyjazd. Bez dobrego ubezpieczenia ani rusz!

Pytanie jednak, czy standardowe ubezpieczenie turystyczne wystarczy na wspinaczkę na bardzo duże czy ekstremalne wysokości? Okazuje się, że nie. Zdecydowana większość ubezpieczycieli oferuje w podstawowym pakiecie ochronę, która ogranicza się do pewnych, wskazanych w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (OWU) aktywności lub wysokości. Trekking czy wspinaczka wysokogórska są natomiast zwykle uznawane za sporty ekstremalne lub wysokiego ryzyka, których uprawianie wymaga wykupienia dodatkowego rozszerzenia ochrony. Jak to wygląda w wybranych towarzystwach ubezpieczeniowych? Przykładowo:

• Allianz zalicza do sportów rekreacyjnych trekking bez użycia specjalistycznego sprzętu zabezpieczającego na wysokości do 5500 m n.p.m. Wspinaczka lodowa i wysokogórska oraz trekking z użyciem sprzętu zabezpieczającego to sporty wysokiego ryzyka i zimowe, które wymagają dodatkowego rozszerzenia ochrony.
• AXA Partners jako sport amatorski klasyfikuje trekking bez użycia sprzętu specjalistycznego do wysokości 3500 m n.p.m. Trekking z użyciem sprzętu lub powyżej tej wysokości, a także wspinaczka, to sporty wysokiego ryzyka.
• Generali klasyfikuje jako sporty wysokiego ryzyka wspinaczkę z użyciem sprzętu zabezpieczającego, a także wspinaczkę lub trekking na wysokości od 4000 do 6000 m n.p.m., o ile wyprawa ubezpieczonego nie zakłada wyjścia wyżej.
• Jako sporty ryzykowne w mtu24.pl sklasyfikowane są trekking i wspinaczka na wyznaczonych szlakach bez użycia specjalistycznego sprzętu do wysokości 5300 m n.p.m.
• Rozszerzenie ubezpieczenia o sporty wysokiego ryzyka w PZU nie obejmuje uprawianej na wysokości powyżej 5500 m n.p.m. wspinaczki wysokogórskiej i wypraw do miejsc charakteryzujących się ekstremalnymi warunkami klimatycznymi i przyrodniczymi.
• SIGNAL IDUNA jako amatorską traktuje aktywność polegającą na trekkingu bez zabezpieczenia do wysokości 5000 m n.p.m. Wyprawy powyżej tej wysokości, do miejsc ekstremalnych klimatycznie lub przyrodniczo, a także wspinaczka górska, skałkowa lub wysokogórska są zaliczane do sportów ekstremalnych.
• UNIQA wyróżnia sporty amatorskie (m.in. trekking bez specjalistycznego sprzętu do wysokości 3500 m n.p.m.), sporty wysokiego ryzyka (trekking ze specjalistycznym sprzętem i wspinaczka do wysokości 3500 m n.p.m.), oraz sporty ekstremalne (trekking i wspinaczka powyżej wysokości 3500 m n.p.m.). Spod ochrony wyłączone są wszelkie aktywności podejmowane podczas wypraw, które zostały zaplanowane na osiągnięcie wysokości powyżej 6000 m n.p.m.

Jak widać, czasem nawet wykupienie rozszerzenia ochrony o sporty ekstremalne/wysokiego ryzyka nie gwarantuje tego, że otrzymamy pomoc ubezpieczyciela. Wiele firm nie podejmuje bowiem ryzyka, nie oferując ochrony turystom, którzy wybierają się na wysokości powyżej 5000-6000 m n.p.m. W takiej sytuacji należy szukać specjalnego ubezpieczenia na wyprawy wysokogórskie – rozwiązaniem może być np. ubezpieczenie Bezpieczny Powrót od PZU i Polskiego Związku Alpinizmu lub ubezpieczenie Alpenverein.

Ile kosztuje ubezpieczenie w wysokie góry?

Gdy już znajdziemy ubezpieczyciela, który zaoferuje nam ochronę nawet w najbardziej ekstremalnych warunkach, trzeba jeszcze oczywiście zadbać o to, żeby miała ona odpowiedni zakres. Najważniejsze elementy polisy to:

• ubezpieczenie kosztów leczenia i assistance (w tym również kosztów zorganizowania i przeprowadzenia akcji ratowniczych i poszukiwawczych oraz transportu medycznego) – koszty z tym związane mogą być liczone w dziesiątkach lub setkach tysięcy, dlatego absolutnie nie można oszczędzać i najlepiej wybrać najwyższą dostępną sumę ubezpieczenia,
• ubezpieczenie NNW – gwarantuje podróżnemu odszkodowanie w razie odniesienia trwałego uszczerbku na zdrowiu, o co w ekstremalnych górskich warunkach nietrudno,
• OC sportowe – ochrona zapewniająca pokrycie szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego,
• ubezpieczenie bagażu i sprzętu sportowego – pomoże w razie problemów z rzeczami należącymi do wspinacza.

Ile to wszystko kosztuje? Jak można się domyślać, ceny są wyraźnie wyższe niż w przypadku standardowego ubezpieczenia turystycznego. Jest to związane ze znacznie większym ryzykiem ubezpieczeniowym towarzyszącym takiej wyprawie.

Poniżej zestawienie kosztów polisy podróżnej dla jednego dorosłego turysty, który wybiera się w Himalaje (Nepal) z zamiarem zdobywania tamtejszych szczytów. Ponieważ pamięta o aklimatyzacji w wysokich górach, szuka ochrony na aż 20 dni. W tabeli prezentujemy najwyższe oferty poszczególnych ubezpieczycieli – wszystkie są rozszerzone o ochronę uprawiania sportów ekstremalnych/wysokiego ryzyka.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o chorobę wysokościową i aklimatyzację w górach