Iran – przewodnik turystyczny

Czy w Iranie jest bezpiecznie?

Iran to kraj, który leży w strefie sejsmicznej. Jest także zagrożony terroryzmem. Szczególnie narażone na ataki są miejsca turystyczne, budynki rządowe oraz obiekty kultu religijnego. Irańskie służby bardzo surowo podchodzą do przestrzegania bezpieczeństwa, więc niedostosowanie się do zaleceń może skutkować zatrzymaniem, a nawet posądzeniem o szpiegostwo. Na dzień 29.08.2024 MSZ odradza wszelkie podróże do Iranu z uwagi na niebezpieczną sytuację wewnętrzną. Ci, którzy przebywają na terytorium tego kraju, powinni jak najszybciej go opuścić.

Iran – najciekawsze atrakcje turystyczne

Iran to kraj, wokół którego narosło bardzo dużo stereotypów. Niektóre znajdują odzwierciedlenie w rzeczywistości, ale większość jest jeśli nie fałszywa, to co najmniej mocno podkoloryzowana. Bo owszem, jest to kraj, w którym islamska religia stanowi prawo, ale stosując się do zasad, nie ma się tam czego obawiać. Jest za to, co podziwiać, bo atrakcji turystycznych w Iranie nie brakuje.

Teheran

Stolica kraju i największe miasto Bliskiego Wschodu, którego charakterystycznym znakiem jest wysoka na ok. 50 m i pokryta białym kamieniem Wieża Wolności, a także otaczająca miasto górska sceneria. Ponadto warto tam zobaczyć też m.in. dawną ambasadę USA zamienioną w muzeum antyamerykańskiej propagandy czy odwiedzić ogromny targ.

W centralnej części miasta wznosi się pałac Golestan z XVI wieku, który powstał za czasów panowania dynastii Safawidów. Cały kompleks został wpisany w 2013 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jego dosłowna nazwa oznacza “Pałac Kwiatów”. 

Esfahan 

Nazywany także Isfahan, czyli była stolica Imperium Perskiego, która może pochwalić się przepięknymi islamskimi zabytkami i historią sięgającą ponad 2700 lat. Do najsłynniejszych atrakcji należą m.in. Meczet Szejka Lotfollaha, który powstał w epoce Safawidów, czy mosty na rzece Zajande Rud. W Isfahanie znajduje się także Wielki Meczet, który w 2012 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W mieście znajduje się także piękny plac Naqsh-e Jahan.

Shiraz 

Dawna stolica kraju, w której można obejrzeć m.in. cytadelę, zamek, piękny park Bagh-e Eram czy Różowy Meczet (Nasir-ol-Molk) z kolorowymi witrażami. W mieście znajduje się także Brama Koranu, która znajduje się przy wjeździe do Shiraz. Z kolei w północnej części miejscowości znajduje się grobowiec Hafeza, czyli miejsce spoczynku słynnego perskiego poety.

Persepolis 

Ruiny starożytnego miasta wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Dziś można tam podziwiać m.in. potężną Bramę Narodów i wiele płaskorzeźb, które przypominają o dawnej chwale tego miejsca.

Cytadela Bam

W prowincji Kerman w południowo-wschodnim Iranie znajdują się ruiny Arg-e-Bam, które znajduje się na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Miasto zostało założone za panowania dynastii Sasanidów. Obiekt zbudowano w całości z cegieł mułowych, co robi niesamowita wrażenie. Miejsce zdecydowanie warte odwiedzenia! 

Yazd 

Pustynne miasto położone w jednym z najgorętszych i najsuchszych obszarów Iranu. Kiedyś ważny ośrodek handlowy, dziś miejsce jakby żywcem wyciągnięte z Baśni Tysiąca i Jednej Nocy, a to wszystko dzięki charakterystycznej glinianej zabudowie.

Ubezpieczenie turystyczne do Iranu – obowiązkowe!

Iran jest jednym z tych krajów, w których ubezpieczenie turystyczne jest nie tylko zalecane, ale obowiązkowe. Bez polisy obejmującej pokrycie kosztów leczenie w razie wypadku lub zachorowania nie będziesz mieć bowiem szans na wizę konieczną do wjazdu na terytorium Iranu. Pamiętaj zatem, żeby zadbać o odpowiednią ochronę przed wyjazdem. Co powinno wchodzić w jej skład?

• Ubezpieczenie kosztów leczenia – najważniejszy element polisy, zapewniający pokrycie m.in. kosztów leczenia szpitalnego i ambulatoryjnego, wizyt lekarskich, badań, zabiegów, środków pomocniczych itp. Zaleca się wybór polisy z sumą ubezpieczenia KL na minimum 200-300 tys. zł, ponieważ opieka medyczna dla cudzoziemców jest w Iranie płatna zarówno w placówkach publicznych, jak i prywatnych.
• Ubezpieczenie NNW – zapewnia wypłatę rekompensaty w razie doznania trwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci ubezpieczonego.
• Ubezpieczenie OC w życiu prywatnym – chroni w razie wyrządzenia przez ubezpieczonego szkody osobie trzeciej, ponieważ w takiej sytuacji wypłatą rekompensaty poszkodowanemu zajmuje się ubezpieczyciel.
• Ubezpieczenie bagażu – gwarantuje wypłatę odszkodowania w razie zgubienia, uszkodzenia, opóźnienia, kradzieży lub zniszczenia bagażu. Może zostać rozszerzone o wyższą sumę ubezpieczenia drogiego sprzętu elektronicznego.
• Assistance podróżne – obejmuje m.in. usługi informacyjne i prawne, a także różnego rodzaju pomoc wykwalifikowanego personelu na miejscu.

W zależności od charakteru naszego pobytu i indywidualnych potrzeb warto dobrać odpowiednie rozszerzenia polisy. Przykładowo, turyści aktywni fizycznie powinni zainteresować się ubezpieczeniem sportowym oraz ubezpieczeniem sprzętu sportowego, a ci poszukujący większej dawki adrenaliny rozszerzeniem polisy o ryzyko uprawiania sportów ekstremalnych.

Możliwe jest także dokupienie dodatkowych klauzul rozszerzających ochronę ubezpieczeniową. Przykładowo, klauzula alkoholowa pozwala objąć ochroną zdarzenia, do których doszło po alkoholu, klauzula chorób przewlekłych rozszerza pomoc na przypadki nagłego zaostrzenia się objawów schorzenia znanego podróżnemu przed wyjazdem, a klauzula aktów terroru na skutki ataków terrorystycznych.

Ubezpieczenie do Iranu już od 6 zł za dzień ochrony!

Ile musiałby zapłacić za polisę do Iranu dorosły turysta wybierający się tam na tygodniowy wyjazd w celu wypoczynku i zwiedzania? W tabeli wzięliśmy uwagę jedynie te oferty z kalkulatora ubezpieczeń turystycznych Mubi, w których suma ubezpieczenia kosztów leczenia wynosi minimum 200 000 zł.

Okazuje się, że polisę turystyczną do Iranu zaproponowały tylko dwie firmy. Jak zmieni się jej koszt, gdy wzrośnie liczba ubezpieczonych i zamiast jednej osoby będziemy mieli dwójkę dorosłych?

Iran – wjazd i pobyt dla obywateli Polski

Wjazd na terytorium Iranu oraz tranzyt przez terytorium tego państwa możliwy jest jedynie na podstawie wizy, która wydawana jest w ambasadzie Iranu w Warszawie. Wizy turystyczne wydawane są na maksymalny okres 30 dni. 

Obywatele RP mogą także ubiegać się o wizy na terenie międzynarodowych lotnisk w Iranie (np. lotnisko Teheran – Imam Chomeini), jednak w przypadku tej procedury nigdy nie ma 100% pewności, że wiza zostanie przyznana. 

Dokumenty niezbędne przy procedurze uzyskiwania wizy na lotniskach międzynarodowych w Iranie:

• paszport ważny co najmniej przez 6 miesięcy od daty przylotu do Iranu,
• powrotny bilet lotniczy, 
• jedno zdjęcie paszportowe, 
• ubezpieczenie medyczne. 

Jak podaje strona www.gov.pl: “Iran jest państwem zagrożonym terroryzmem. Celem ataków mogą być przede wszystkim budynki rządowe, obiekty kultu religijnego oraz atrakcje turystyczne”. Wybierając się w podróż do tego kraju, należy zarejestrować się w systemie Odyseusz i podać najważniejsze informacje dot. szczegółów wyprawy. Dzięki temu w sytuacjach nadzwyczajnych (kataklizmy naturalne, zagrożenie terroryzmem, zamieszki społeczne) Ministerstwo Spraw Zagranicznych będzie w stanie interweniować za pośrednictwem odpowiednich placówek konsularno-dyplomatycznych. 

Iran – ustrój państwa i życie polityczne

Iran jest unitarną republiką islamską z jedną izbą ustawodawczą. Konstytucja kraju z 1979 r., czyli dokument wprowadzony w życie już po rewolucji islamskiej, narzuciła mieszany system rządów, w którym władza wykonawcza, parlament i sądownictwo są nadzorowane przez kilka organów zdominowanych przez islamskie duchowieństwo. Na czele instytucji państwowych i nadzorczych stoi duchowny znany jako rahbar, czyli przywódca, którego obowiązki i władza są takie, jakie zwykle utożsamia się z głową państwa.

To nie przeszkadza jednak Iranowi w posiadaniu urzędu prezydenta, który musi być urodzonym w Iranie szyitą. Prezydent wybiera Radę Ministrów do zatwierdzenia przez parlament, mianuje część członków Komitetu do Spraw Ustalenia Zasadności Porządku Islamskiego i jest przewodniczącym Najwyższej Rady Bezpieczeństwa Narodowego, która nadzoruje obronę kraju. Prezydent i jego ministrowie są odpowiedzialni za bieżącą administrację rządu i wdrażanie ustaw uchwalonych przez ustawodawcę. Ponadto prezydent nadzoruje wiele biur i organizacji rządowych.

Jednoizbowym organem ustawodawczym jest 290-osobowe Islamskie Zgromadzenie Konsultacyjne, czyli Majles-e Shūrā-ye Eslāmī. Deputowani są wybierani bezpośrednio na czteroletnie kadencje w powszechnych wyborach. Co ciekawe jak na państwo wyznaniowe,  mniejszości religijne i etniczne mają zagwarantowaną symboliczną reprezentację wśród deputowanych. 

Nad funkcjonowaniem Majles-e Shūrā-ye Eslāmī w duchu prawa islamskiego czuwa dwunastoosobowa Rada Strażników Konstytucji – połowa jej członków to specjaliści w dziedzinie islamskiego prawa kanonicznego, którzy są mianowani przez przywódcę, a druga połowa to prawnicy cywilni nominowani przez Najwyższą Radę Sądownictwa. 

Rada Strażników Konstytucji dokonuje przeglądu wszystkich aktów prawnych uchwalonych przez Majles-e Shūrā-ye Eslāmī w celu ustalenia ich zgodności z, a jakże, konstytucją właśnie.

Jeśli większość członków rady uzna, że dany akt prawny nie jest zgodny z konstytucją, lub jeśli większość prawników z rady zajmujących się kanonami islamskimi uzna, że dany dokument jest sprzeczny z normami prawa islamskiego, wówczas rada może go skreślić lub odesłać z poprawkami do Majles-e Shūrā-ye Eslāmī w celu ponownego rozpatrzenia. Ponadto rada nadzoruje wybory, a wszyscy kandydaci startujący w wyborach – nawet tych prezydenckich – muszą uzyskać jej uprzednią zgodę.

Oczywiście bardzo często dochodziło i nadal dochodzi do sporów na linii Rada-Zgromadzenie i z tego właśnie powodu powołano do życia 31-osobową Radę Arbitrażową, która ma na celu rozstrzyganie sporów legislacyjnych. Werdykt Rady Arbitrażowej jest ostateczny i nie ma od niego odwołania.  

Iran jest więc państwem, w którym występuje swoisty dualizm władzy. Z jednej strony funkcjonuje tam parlament, instytucja referendum obywatelskiego, prezydenta wyłania się w wyborach powszechnych, z drugiej zaś  strony cała demokratyczna machina państwa jest de facto kontrolowana przez instytucje religijne, a obowiązujące wszystkich obywateli prawo opiera się ściśle na zasadach islamu. 

Ostānhā (prowincje) są podzielone na shahrestānhā (powiaty), bakhshhā (okręgi) i dehestānhā (miasta). Minister spraw wewnętrznych mianuje gubernatorów generalnych (dla prowincji) i gubernatorów (dla okręgów). Na każdym poziomie istnieje rada, a z przedstawicieli rad prowincji tworzona jest Najwyższa Rada Prowincji. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych mianuje burmistrza każdego miasta, ale radni są wybierani lokalnie. Wsie są zarządzane przez wójta, któremu doradza starszyzna.

Iran – geografia i klimat

Ukształtowanie terenu

Iran znajduje się w południowo-zachodniej Azji, w dużej mierze na wysokim płaskowyżu położonym między Morzem Kaspijskim na północy a Zatoką Perską i Zatoką Omańską na południu. Jego powierzchnia wynosi 1 648 000 kilometrów kwadratowych. Sąsiadami Iranu są od północy Azerbejdżan, Armenia i Turkmenistan, od wschodu Pakistan i Afganistan, a od zachodu Turcja i Irak. Całkowita długość granic Iranu wynosi 7680 kilometrów. Około 30% granicy to wybrzeże morskie. 

Duża część Iranu składa się z centralnego płaskowyżu pustynnego otoczonego ze wszystkich stron przez wyniosłe pasma górskie. Niewiele osób kojarzy Iran z bardzo wysokimi górami, tymczasem najwyższy szczyt kraju, Demawend, wygasły wulkan w górach Elburs (nie mylcie z Elbrusem, czyli najwyższym szczytem gór Kaukazu, a według wielu również najwyższym szczytem Europy), wznosi się na wysokość aż 5671 m n.p.m.!

Większość kraju leży powyżej 1500 stóp 460 metrów, a aż jedna szósta ponad 1980 metrów, czyli mniej więcej na wysokości Kasprowego Wierchu w Tatrach. Wyraźny kontrast do powyżej opisanego krajobrazu stanowią nizinne regiony przybrzeżne wzdłuż Morza Kaspijskiego oraz Zatok Omańskiej i Perskiej.

Cały obszar jest aktywny sejsmicznie, a trzęsienia ziemi nie należą do rzadkości. To oraz brak dostępu do wody powoduje, że większość ludności Iranu zamieszkuje obrzeża kraju, gdzie warunki atmosferyczne są bardziej sprzyjające. 

Klimat

Iran charakteryzuje się łagodnym i dość wilgotnym klimatem na wybrzeżu Morza Kaspijskiego, kontynentalnym i jałowym na płaskowyżu, zimnym w wysokich górach oraz pustynnym i gorącym na południowym wybrzeżu i na południowym wschodzie.

Ogólnie rzecz biorąc, Iran jest krajem bardzo ubogim w opady atmosferyczne; na zachodzie i północy deszcze są jednak nieco bardziej obfite niż na wschodzie i południu. Jedynym deszczowym obszarem jest wybrzeże Morza Kaspijskiego. Lato wszędzie jest słoneczne (z wyjątkiem wybrzeży Morza Kaspijskiego).

Średnia dzienna temperatura latem w Ābādān w prowincji Chuzestan nad Zatoką Perską przekracza 43°C, a średnia dzienna temperatura zimą w Tabrīz Azerbejdżanie Wschodnim – przy granicy z Armenią i Azerbejdżanem – ledwo osiąga poziom zamarzania. 

Wulkany i aktywność tektoniczna

W Iranie wyróżniamy trzy główne rejony wulkaniczne: 

• Pas Sahand-Batman rozciąga się na długości około 1900 km od granicy z Azerbejdżanem na północnym zachodzie do Beludżystanu na południowym wschodzie i obejmuje szczyty wulkaniczne, takie jak Sahand, Karkas w prowincji Eṣfahān, Lalahezar w prowincji Kermān i Bazman w prowincji Sīstān va Balūchestān. 
• Ponadto w północno-zachodniej części kraju lawa i popioły pokrywają 320-km odcinek ziemi od Jolfā na granicy z Azerbejdżanem na wschód do Morza Kaspijskiego. 
• Trzeci region wulkaniczny, o długości 400 km i szerokości 65 km, przebiega między jeziorem Urmia (Orūmiyyeh) a miastem Qazvīn.

Trzęsienia ziemi są częste i gwałtowne w całym kraju. W XX wieku – w erze dostępu do wiarygodnych danych statystycznych – miało miejsce kilkanaście trzęsień ziemi o sile 7,0 lub wyższej w skali Richtera, które pochłonęły wiele ofiar. 

W 1990 roku aż 50 000 osób zostało zabitych przez potężny wstrząs w rejonie Qazvīn-Zanjān. W 2003 roku stosunkowo słabe trzęsienie uderzyło w starożytne miasto Bam we wschodniej prowincji Kermān, równając miasto z ziemią i niszcząc zabytkową fortecę. Ponad 25 000 osób zginęło.

Społeczeństwo Iranu – język, kultura, grupy etniczne

Kultura i społeczeństwo

Na pierwszy rzut oka Irańczycy zachowują się generalnie konserwatywne. Nieczęsto zdarza się, aby ludzie jawnie wyrażali siebie lub publicznie identyfikowali się z niekonwencjonalnymi subkulturami czy hobby. 

Jednak ten konserwatywny wzór zachowań określany jest jako zaaher, czyli oficjalną twarz, którą prezentuje się na co dzień. Publicznie ludzie zachowują się w sposób, który przyniesie im korzyść lub też nie przyniesie kłopotów (tj. trzymanie się zasad, aby nie przyciągnąć uwagi przedstawicieli rządu). Warto wiedzieć, że w Iranie działa policja religijna i religijne sądy, które pilnują, by społeczeństwo zachowywało się zgodnie z naukami Koranu. 

Z drugiej strony w prywatnych sytuacjach Irańczycy pokazują swoją prawdziwą twarz, czyli baaten. Z dala od ciekawskich spojrzeń i w poczuciu bezpieczeństwa oddają się swoim pasjom, jak choćby muzyce czy tańcowi, oraz rozluźniają konserwatywne podejście do relacji damsko-męskich. 

Bardzo ciekawą cechą Irańczyków jest posunięta do granic możliwości skromność, która ociera się o autodeprecjonowanie swoich osiągnięć. Chwalenie się swoimi sukcesami jest postrzegane jako pretensjonalne i może wywołać szybką niechęć. Od Irańczyków oczekuje się, że będą umniejszać swoim dokonaniom. Im więcej pokory wykazuje dana osoba, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że zostanie skrytykowana. Stawianie innych przed sobą jest uważane za godne i właściwe. 

Taka postawa nosi nazwę taarof. W ramach taarof, która przybiera formę werbalnego i niewerbalnego systemu uprzejmości, Irańczycy starają się pokazać swojemu rozmówcy, że jest on najważniejszy. Sprzedawcy mogą nalegać, aby nie płacić za ich towary. Jeśli pożyczysz coś od przyjaciela, może on twierdzić, że nie musisz tego oddawać. Te słowa są oczywiście symboliczne i powinny być rozumiane jedynie w kontekście pewnej gry słownej zakorzenionej w kulturze Iranu. 

Jeśli podczas wyprawy w Iranie coś ci zaproponowano, w dobrym tonie jest odmówić, a dopiero potem przyjąć propozycję, gdy dana osoba będzie nalegać. Wierzymy jednak, że akurat my, Polacy, doskonale zrozumiemy tę swoistą grę słów i pozorów. Nie różni się ona aż tak bardzo od naszego spojrzenia na relacje międzyludzkie, prawda?

Czego nie robić podczas wyjazdu do Iranu?

• Nie myl Persów z Arabami. Jest to szybki sposób na zirytowanie Irańczyków i jasno pokaże im, że jesteś słabo zorientowany w tematyce Bliskiego Wschodu. To trochę tak, jakby ktoś Pomylił Polaków z Rosjanami.
• Unikaj zakładania, że wszyscy Irańczycy są muzułmanami, ponieważ pochodzą z islamskiego kraju Bliskiego Wschodu. Islam wyznaje zdecydowana większość Irańczyków, ale nie wszyscy. 
• Unikaj poruszania tematów kontrowersyjnych, takich jak prawa kobiet, swobody obywatelskie czy irański program energii jądrowej. 
• Traktuj irańską kurtuazję z przymrużeniem oka, pamiętając, że jest to gra pozorów. Stawianie rozmówcy na piedestale wynika ze społecznej koncepcji taarof. Z drugiej zaś strony sam stosuj się do jej zasad, podkreślając znaczenie swojego rozmówcy. 
• Irańczycy są społeczeństwem o wysokokontekstowym stylu komunikacji, co oznacza, że bardzo mało rozmów formułuje się w sposób klarowny i bezpośredni. Dużo więcej jest tu pośredniego kluczenia i zawoalowanych sugestii. Z tego też powodu bezpośrednie odmowy mogą być interpretowane jako niegrzeczne. Zamiast „Nie” najlepiej powiedzieć „Zobaczę, co mogę zrobić”. 

Mniejszości etniczne

Iran jest społeczeństwem niezwykle zróżnicowanym kulturowo, ale w przeciwieństwie do wielu innych państw będących prawdziwym tyglem kulturowym, w Iranie  stosunki pomiędzy poszczególnymi grupami etnicznymi i religijnymi układają się na ogół poprawnie. Dominującą grupą w kraju są rodzimi użytkownicy języka perskiego, którzy identyfikują się jako Persowie. Silne jest również żywioł turecki, arabski i kurdyjski, a oprócz nich w granicach dawnej Persji mieszkają również Ormianie, Asyryjczycy i Żydzi. 

Persowie, Kurdowie i użytkownicy innych języków indoeuropejskich w Iranie są potomkami plemion aryjskich, które zaczęły migrować z Azji Środkowej na tereny dzisiejszego Iranu w drugim tysiącleciu przed naszą erą. Osoby o turkmeńskim rodowodzie są potomkami plemion, które pojawiły się w regionie – również z Azji Środkowej – począwszy od XI wieku n.e., a mniejszość arabska osiedliła się głównie w południowo-zachodniej części kraju (w Chuzestanie blisko granicy z Kuwejtem, regionie znanym również jako “Arabistan” właśnie ze względu na liczną reprezentację Arabów) po podbojach islamskich w VII wieku. 

Kurdowie zamieszkują zarówno miasta, jak i ośrodki wiejskie, nierzadko prowadząc koczowniczy tryb życia. Główne skupiska ludności kurdyjskiej znajdują się w zachodnich górach Iranu, w pobliżu granicy z Turcją. 

Kurdowie z wielką determinacją opierali się wysiłkom rządu irańskiego, zarówno przed, jak i po rewolucji w 1979 roku, mającym na celu ich asymilację, i wraz ze swoimi pobratymcami z sąsiednich regionów Iraku i Turcji cały czas dążą do uzyskania autonomii regionalnej lub do ustanowienia niezależnego państwa kurdyjskiego w regionie.

Język

Oficjalnym językiem Iranu jest język perski, zwany także Farsi. Używa go ponad połowa ludności Iranu. Należy on do indoirańskiej gałęzi języków indoeuropejskich i jest językiem o antycznej proweniencji. Charakteryzuje się niezwykłym brzmieniem i elastycznością, przez co powszechnie uważa się, że jest wprost stworzony do układania poezji. 

W ciągu wielu stuleci Farsi wchłonął słownictwo arabskie i wiele elementów języka tureckiego, powiększając swój zasób do ponad 100 000 powszechnie używanych słów.
Z drugiej strony przez wpływ języka arabskiego mowa Farsi straciła wiele ze swojej gramatycznej złożoności. 

Co ciekawe, pomimo licznych zmian współcześni Irańczycy znający Farsi bez trudu odczytają dwunastowieczną literaturę, co byłoby niemożliwe chociażby w przypadku współczesnych Polaków i języka polskiego sprzed 800 lat. 

Dość rozpowszechniony jest także język arabski, ale tylko niewielki odsetek ludności posługuje się nim jako językiem ojczystym. Główne znaczenie języka arabskiego w Iranie jest historyczne i religijne. Po islamskim podboju Persji język ten praktycznie zastąpił perski jako język literacki. W czasach monarchii podejmowano wysiłki w celu usunięcia elementów arabskich z języka perskiego, ale nie odniosły one większego sukcesu i zostały całkowicie zaniechane po rewolucji arabskiej z 1979 roku. Od tego czasu w szkołach kładzie się nacisk na naukę klasycznego arabskiego, języka Koranu, a arabski pozostaje dominującym językiem uczonego dyskursu religijnego.

Religia

Ponad 98% społeczeństwa Iranu wyznaje islam w wersji szyickiej. Kurdowie i Turkmeni są w przeważającej mierze muzułmanami sunnickimi, a irańscy Arabowie są zarówno sunnitami, jak i szyitami. W całym kraju istnieją też niewielkie społeczności chrześcijan, Żydów i zoroastrian.

Ze względu na fakt, że  Irańczycy praktykują dość postępową formę islamu szyickiego,  przez znaczną część irańskiej historii panowało liberalne podejście do pozycji kobiet w społeczeństwie oraz swoboda wyboru i wyrażania opinii, na przykład w kwestii tego, czy chcą się modlić, czy nosić “hidżab”. 

Wszystko zmieniło się w 1979 roku, kiedy to rewolucja islamska uczyniła z Iranu w zasadzie państwo religijne, gdzie najwyższą władzę i jednocześnie kontrolę nad społeczeństwem sprawują islamscy duchowni. Po udanym przewrocie powołano do życia Republikę Islamską, a opisywany już wcześniej system rządów teokratycznych panuje w Iranie do dziś. 

W jego ramach najwyższe szczeble władzy stanowią islamscy teologowie i “mułłowie”. Zapewniają oni zgodność prawa cywilnego i orzeczeń sądowych z zasadami islamu i są na ogół bardzo konserwatywni. 

Ten religijny ład bezpośrednio wpływa na publiczne, polityczne, gospodarcze i prawne aspekty życia ludzi. Obecnie konserwatywne interpretacje islamu stały się główną siłą społeczną i dyktują w zasadzie wszystko to, co Irańczycy mogą, a czego nie mogą robić. 

Wielu Irańczyków kontestuje sytuację wewnętrzną kraju. Wiele osób pragnie powrotu do bardziej liberalnego społeczeństwa; starsze pokolenia często pamiętają czasy, gdy życie publiczne cechowało się swobodą, a młodsze roczniki, dzięki internetowi i edukacji zagranicznej, pragną zniesienia ograniczeń dotyczących indywidualnych zachowań.

A tych ograniczeń jest całkiem sporo. Oficjalnie zabronione jest picie alkoholu, noszenie nie muzułmańskiego stroju i kontakty między niespokrewnionymi osobami płci przeciwnej. Kobiety w Iranie nie są zobowiązane do noszenia burki lub nikabu, za to obowiązującym strojem w miejscach kultu jest czador.

Segregacja płciowa obowiązuje m.in. w szkolnictwie, służbie zdrowia, środkach komunikacji publicznej, na plażach, w kinach, salonach fryzjerskich, lokalach gastronomicznych i obiektach sportowych.

Co ciekawe, Irańczycy w prywatnych rozmowach nie powstrzymują się od krytyki własnego rządu, oddzielając to jednak od krytyki islamu jako takiego. Często zresztą w życiu prywatnym pokazują oni zupełnie inną twarz niż w sytuacjach bardziej oficjalnych, publicznych. Ten dualizm to bardzo charakterystyczna cecha społeczeństwa Iranu, które już od prawie półwiecza żyje w cieniu teokratycznej dyktatury. 

Historia Iranu w pigułce

Nazwa Iran wywodzi się od ludu Ariów, który pochodzi z sanskrytu i oznacza “szlachetny”. W III i II tysiącleciu p.n.e. lud ten przywędrował z Azji Środkowej na tereny dzisiejszego Iranu. 

Ariami nazywali się również władcy Perscy z dynastii Achemenidów, którzy panowali w Persji w latach 550-330 p. n. e. To właśnie monarchowie z tej dynastii znani są europejskim miłośnikom historii ze słynnych wojen toczonych ze starożytnymi Grekami (bitwy pod Maratonem, Termopilami, Salaminą). Niepowodzenia w bojach z greckimi hoplitami nie przeszkodziły im jednak w stworzeniu jednego z najpotężniejszych imperiów starożytności. 

Wielkie państwo Achemenidów rozciągało się od dzisiejszej Turcji po granicę z Indiami. Padło dopiero w 330 roku p. n. e. pod ciosami samego Aleksandra Wielkiego, który jednak niedługo po tym zmarł. Rządy nad Persją przejęła grecka dynastia Seleucydów, która jednak stopniowo traciła terytoria, głównie na rzecz Partów, by w 63 r. p. n. e. ostatecznie zniknąć z kart historii.

Partowie zajęli zdecydowaną większość dzisiejszego Iranu oraz kraje ościenne. Stali się regionalną potęgą, która przez kilka wieków rzucała wyzwanie samemu Rzymowi, czego przykładem może być chociażby bitwa pod Carrahae, która była jedną z największych porażek w historii rzymskich legionów. Z 39-tysięcznej armii rzymskiej wróciło jedynie 5000 żołnierzy, a 10000 dostało się do niewoli. 

Wojny z Rzymem na tyle jednak osłabiły państwo Partów, że w 224 roku Ardaszir I przejął władzę w kraju, zakładając tym samym dynastię Sasanidów, która rządziła Persją aż do 651 roku, kiedy to Arabowie najechali i podbili całą Persję. Co ciekawe, w przeciwieństwie do także podbitych przez Arabów Egiptu i Syrii, Iran nie został zarabizowany przez koczowniczych najeźdźców. Przeciwnie, to Arabowie często przejmowali wyrafinowaną kulturę perską. 

Na początku XVI wieku Iran opanował przedstawiciel dynastii Safawidów, Isma’il, który ogłosił się szachinszachem, czyli królem królów, nawiązując tym samym do czasów dynastii Achemenidów. Od tego momentu datuje się nawrócenie mieszkańców Persji na szyicką wersję islamu. Persja nigdy jednak nie odzyskała już dawnej siły i wpływów, a jej ziemie często plądrowane były groźnymi najazdami, jak najazd Afganów z 1722 roku. 

W XIX stuleciu Persja musiała zmierzyć się z zagrożeniem, którego nie mogła pokonać – europejskimi imperiami kolonialnymi, a dokładniej z Rosją i Wielką Brytanią. Kilka przegranych wojen z obydwoma tymi państwami doprowadziło do utraty znacznej części terytorium oraz przyznania europejskim mocarstwom coraz liczniejszych koncesji politycznych i handlowych. Państwo nie straciło jednak niepodległości, co można chyba tłumaczyć tylko rywalizacji brytyjsko-rosyjskiej o wpływy w regionie. Żadne z wielkich potęg nie chciało, by Persja wpadła w łapy tego drugiego. 

W trakcie I Wojny Światowej Persja pozostała neutralna. Była jednak państwem targanym wieloma problemami wewnętrznymi, w tym licznymi powstaniami. W 1919 roku po podpisaniu traktatu z Wielką Brytanią Persja de facto stała się brytyjskim protektoratem (Rosja Sowiecka zajęta była wówczas wojną z Polską i wojną domową). W 1935 roku przedstawiciele perskiej dyplomacji zwrócili się do swoich zachodnich kolegów z prośbą o nazywanie ich państwa Iranem. 

Podczas II Wojny Światowej pod naciskiem aliantów Iran wypowiedział wojnę III Rzeszy. W 1943 roku w Teheranie zorganizowana została nawet słynna konferencja przywódców USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Iran nie odegrał na niej jednak żadnej istotnej roli. 

Po wojnie w państwie zapanowała z jednej strony liberalizacja życia obywateli na zachodnią modłę, z drugiej jednak strony władze powołały tajną policję SAWAK, która niezwykle brutalnie obchodziła się z opozycją polityczną. Rosła korupcja, na porządku dziennym były prześladowania, a islamskiemu społeczeństwu nie podobały się zbyt odległe od prawa szariatu nowe zasady rządzące irańskim życiem publicznym. 

Liberalne propozycje rządu oraz represje doprowadziły w 1978 roku do wybuchu tzw. Rewolucji Islamskiej, w wyniku której do władzy doszedł Ruhollah Chomejni. Państwo z monarchii liberalnej przebudowane zostało w republikę teokratyczną, opierającą się w głównej mierze o zasady islamu, która trwa w Iranie do dzisiaj.  

Kuchnia Iranu – czego warto spróbować, będąc w Iranie?

Kuchnia Iranu przez wieki zaczerpnęła bardzo dużo od kuchni regionów sąsiednich, w tym m.in. z kuchni kaukaskiej, środkowoazjatyckiej, greckiej, lewantyńskiej, mezopotamskiej, rosyjskiej i tureckiej. Sama też wywarła wielki wpływ na kuchnię krajów sąsiednich, zwłaszcza na jadłospisy mieszkańców Indii i Pakistanu. 

Typowe irańskie dania to kombinacje ryżu z mięsem, warzywami i orzechami. Często używane są zioła, a także owoce, takie jak śliwki, granaty, pigwa, morele i rodzynki. Kuchnia irańska, podobnie zresztą jak indyjska, słynie z umiejętnego stosowania przypraw i środków aromatyzujących, takich jak szafran, suszone limonki, cynamon, kurkuma.

Irańskie potrawy:

Gheimeh 

To pyszny perski gulasz przygotowany z dużych kawałków mięsa jagnięcego/wołowego, ciecierzycy, sosu pomidorowego wraz z przyprawami takimi jak kurkuma i cynamon. Zazwyczaj podaje się go ze smażonymi ziemniakami.

Bademjan 

Bademjan, znany również jako Khoresh Bademjan, to w zasadzie gulasz z bakłażana i pomidorów w towarzystwie jagnięciny lub wołowiny i kurkumy. Danie jest celowo bardzo wolno gotowane tak, by wszystkie składniki uwolniły smaki w gulaszu. Podaje się z ryżem. 

Khoresh-e fesenjan 

Khoresh-e fesenjan to kolejny pyszny irański gulasz, który przygotowywany jest z bogatym smakiem mielonych orzechów włoskich i melasy z granatu. Fesenjan (lub fesenjoon) charakteryzuje się gęstym, kremowym sosem, w którym z powodzeniem mieszają się słodki, orzechowy i kwaśny smak.  Khoresh-e fesenjan często podaje się z ryżem gotowanym na parze.

Ash e Reshteh

Danie, które jest dowodem na wpływ kuchni orientalnej na kuchnię irańską, ale za to jak pysznym dowodem! Jest to zupa przyrządzona z fasoli, ziół i zielonych warzyw liściastych, jak szpinak i liście buraka, oraz makaronu. Aby podkreślić smak, danie jest uzupełnione olejem miętowym, chrupiącą smażoną cebulą i kwaśnym kashk, czyli fermentowaną serwatką spożywaną na Bliskim Wschodzie.

FAQ – najczęściej zadawane pytania na temat podróży do Iranu