17 polskich obiektów z listy światowego dziedzictwa UNESCO – czy znasz wszystkie?

Lista światowego dziedzictwa UNESCO – co to takiego?

Zanim przejdziemy do wymieniania polskich obiektów znajdujących się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, warto najpierw dowiedzieć się, czym właściwie jest taka lista, kto ją tworzy i jak się na nią dostać.

Jak sama nazwa wskazuje, za listą stoi UNESCO (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), czyli organizacja wyspecjalizowana ONZ, której podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki. Ta właśnie organizacja przyjęła 16 listopada 1972 roku Konwencję w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego (weszła w życie 3 lata później), na podstawie której została ustanowiona lista.

Prowadzeniem listy światowego dziedzictwa UNESCO, a także realizacją innych postanowień Konwencji, zajmuje się Komitet Światowego Dziedzictwa (ang. World Heritage Committee) złożony z 21 przedstawicieli państw-stron Konwencji. To on podczas dorocznych sesji decyduje o:

• wpisaniu obiektu na listę,
• umieszczeniu obiektu na liście światowego dziedzictwa w zagrożeniu,
• skreśleniu obiektu z list.

Jak wygląda procedura wpisu obiektu na listę światowego dziedzictwa?

W skrócie odbywa się to tak, że państwa-strony Konwencji wybierają obiekty godne wpisu i umieszczają je na tzw. narodowej liście informacyjnej (ang. Tentative List – więcej o niej w dalszej części artykułu). Ta wraz z wnioskiem nominacyjnym trafia do Centrum Światowego Dziedzictwa (ang. World Heritage Centre), gdzie wnioski są sprawdzane i rejestrowane, a następnie przesyłane do dalszej oceny eksperckiej. Ostateczna decyzja o wpisaniu obiektu na listę należy do Komitetu Światowego Dziedzictwa, który podejmuje ją w oparciu o wyjątkową powszechną wartość obiektu, a także spełnianie przez niego przynajmniej 1 z 10 kryteriów kulturowych lub przyrodniczych.

Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Polska może pochwalić się 17 obiektami wpisanymi na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w tym 15 kulturowymi i 2 przyrodniczymi. Czy to dużo? Całkiem sporo, zważywszy, że najwięcej na świecie (59) znajduje się we Włoszech, a większą liczbą w Europie mogą pochwalić się jeszcze tylko Niemcy, Francja, Hiszpania, Wielka Brytania, Rosja, Turcja i Grecja.

Zdecydowanie mamy się więc czym pochwalić, z czego być dumnym i co podziwiać. No właśnie – czy widzieliście całą siedemnastkę? Jeśli nie, to wycieczka tym tropem może być świetnym pomysłem na wakacje w kraju lub krótki city break. A jeśli jeszcze się wahacie, poniżej prezentujemy krótkie opisy wszystkich polskich obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Kolejność chronologiczna, według dodawania na listę.

Stare Miasto w Krakowie

• Rok wpisu: 1978

Jeden z dwóch najstarszych polskich obiektów na liście UNESCO, a także bardzo charakterystyczny symbol, z jakim kojarzy się nasz kraj na świecie. Najstarsza część Krakowa, obejmująca tereny otoczone dawnymi murami miejskimi, Wzgórze Wawelskie oraz dzielnice Kazimierz i Stradom, to prawdziwy raj dla miłośników historii. Począwszy od imponującego Zamku Królewskiego na Wawelu, przez potężny Rynek Główny z gotycką Bazyliką Mariacką i Sukiennicami, po żydowski Kazimierz – Kraków to prawdziwa perła, którą koniecznie trzeba poznać.

Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni

• Rok wpisu: 1978 i 2013

Jako pierwsza na listę trafiła kopalnia w Wieliczce, bocheńska sąsiadka dołączyła do niej po kilkudziesięciu latach i dziś razem stanowią wpis seryjny. Ich historia jest zresztą nierozłącznie powiązana, bo przez długie wieki stanowiły jedno przedsiębiorstwo – żupy krakowskie. Do współczesności pozostały po nich sięgające na kilkaset metrów w głąb ziemi szyby, korytarze i chodniki, na których wytyczono trasy turystyczne pełne wyrzeźbionych w soli dzieł sztuki. Ciekawostką jest także bogate w jod powietrze, co sprawia, że wizyta w kopalniach ma walor zdrowotny.

Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady

• Rok wpisu: 1979

Największy obóz zagłady w historii, zlokalizowany w Oświęcimiu w Małopolsce. Wpisany na listę jako reprezentant wszystkich tego typu miejsc na świecie. Zginęło tam ok. 1,5 mln ludzi, z czego przeważającą większość stanowili Żydzi. Dziś w tym miejscu znajduje się muzeum, gdzie można obejrzeć m.in. baraki, w których przetrzymywano więźniów, ogrodzenia z drutu kolczastego, wieżyczki strażnicze czy komorę gazową. Są także liczne dowody zbrodni należące do zamordowanych tam ludzi – całość robi porażające wrażenie, a odwiedziny tam na pewno zostawią na wszystkich ślad.

Puszcza Białowieska

• Rok wpisu: 1979, 1992 i 2014

Pierwszy z dwóch przyrodniczych obiektów na liście znajduje się na polsko-białoruskim pograniczu i obejmuje potężny obszar pierwotnego lasu liściasto-iglastego o ogromnej bioróżnorodności gatunkowej. Znana przede wszystkim z największej na świecie populacji żubrów, puszcza jest domem dla kilku tysięcy gatunków roślin oraz setek gatunków ptaków i ssaków. Jest to ostatni tak duży fragment puszczy, która kiedyś porastała cały kontynent.

Stare Miasto w Warszawie

• Rok wpisu: 1980

Warszawskie Stare Miasto znalazło się na liście UNESCO jako przykład odbudowy zabytków, które zostały niemal całkowicie zniszczone podczas II wojny światowej. Podczas powstania warszawskiego w gruzach legło 85% tamtejszej zabudowy, jednak po wojnie w ciągu 5 lat udało się odtworzyć średniowieczny układ ulic, historyczne budowle i mury obronne. Dziś do najbardziej znanych symboli Starego Miasta i całej Warszawy należą Zamek Królewski, Kolumna Zygmunta czy katedra św. Jana Chrzciciela.

Stare Miasto w Zamościu

• Rok wpisu: 1992

Zamość znajduje się na liście UNESCO jako przykład idealnego renesansowego miasta. Zachował się tam pierwotny układ ulic, a także liczne zabytkowe budowle sięgające historią do XVI wieku, gdy miasto zostało zbudowane od podstaw na szlaku handlowym łączącym Europę Zachodnią i Północną z Morzem Czarnym na zlecenie Jana Zamoyskiego i według projektu włoskiego architekta Bernardo Morando.

Średniowieczny zespół miejski Torunia

• Rok wpisu: 1997

O ile Zamość reprezentuje renesans, tak Toruń jest perłą architektury gotyckiej, co wiąże się z początkami miasta i jego bliskimi związkami z Zakonem Krzyżackim. Do dziś zachowały się spore fragmenty murów obronnych, wrażenie robią także m.in. kamienice na Starym i Nowym Mieście (w jednej z nich urodził się Mikołaj Kopernik) pochodzące z czasów, gdy Toruń był ważnym ośrodkiem handlu należącym do Hanzy.

Zamek krzyżacki w Malborku

• Rok wpisu: 1997

Największy zbudowany z cegły, gotycki zamek w Europie. Jego historia sięga XIII wieku, później został rozbudowany, gdy z Wenecji przeniesiono tu siedzibę Wielkiego Mistrza, a po latach odrestaurowany. Został poważnie zniszczony podczas II wojny światowej, a następnie odbudowany. Dziś to najczęściej odwiedzany przez turystów polski zamek.

Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy

• Rok wpisu: 1999

Nazywany “polską Jerozolimą” cel pielgrzymek oraz jedno z ważniejszych miejsc kultu pasyjnego i maryjnego. Na listę UNESCO wpisany jako przykład malowniczego krajobrazu kulturowego o wymowie duchowej, od wieków zachowuje w niemal niezmienionym kształcie swoje naturalne otoczenie nawiązujące do Męki Pańskiej oraz życia Matki Boskiej. Całości dopełniają barokowy kościół i klasztor oraz dziesiątki kapliczek. Co roku do Kalwarii przybywa ok. miliona pielgrzymów.

Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy

• Rok wpisu: 2001

Wzniesione w połowie XVII wieku w następstwie pokoju westfalskiego kończącego wojnę trzydziestoletnią kościoły położone na Dolnym Śląsku są największymi w Europie drewnianymi budowlami sakralnymi o konstrukcji szkieletowej. Ich budowa była ograniczona warunkami politycznymi i materiałowymi, co czyni je jeszcze bardziej unikatowymi, a także świadczy o skutecznym, choć trudnym poszukiwaniu wolności religijnej.

Drewniane kościoły południowej Małopolski

• Rok wpisu: 2003

Sześć średniowiecznych kościołów położonych w miejscowościach Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana i Sękowa. Stanowią one jedno z najstarszych skupisk drewnianych świątyń w Europie. Zbudowane techniką zrębową, lecz reprezentujące różne style, były alternatywą dla murowanych, miejskich kościołów i świadczyły o prestiżu fundujących je rodzin szlacheckich. Zachowały się do dziś w praktycznie niezmienionej formie.

Park Mużakowski

• Rok wpisu: 2004

Transgraniczny park o powierzchni ok. 550 ha położony po obu stronach Nysy Łużyckiej i dzielony z Niemcami. Światowej klasy arcydzieło architektury ogrodowej stworzone przez księcia Hermanna von Pückler-Muskau w I połowie XIX wieku jest wpisane w wiejski krajobraz i wykorzystuje miejscową roślinność do podkreślenia jego walorów. Jego twórca nazywał go “obrazem malowanym za pomocą roślin”, a sam park zapoczątkował nową erę w sztuce ogrodowej.

Hala Stulecia we Wrocławiu

• Rok wpisu: 2006

Wzniesiona w latach 1911-1913 według projektu Maxa Berga hala widowiskowo-sportowa, której zwieńczona latarnią ze stali i szkła kopuła wznosi się na wysokość 23 metrów. Przełomowa budowla w historii architektury wykorzystującej żelazobeton dokumentuje przenikanie się różnych stylów na początku XX wieku, stanowiąc pionierskie rozwiązanie architektoniczne i inżynierskie.

Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat

• Rok wpisu: 2013

Wznoszone w okresie od XVI do XIX wieku cerkwie o konstrukcji zrębowej, wśród których wyróżnia się budowle typu halickiego, łemkowskiego, bojkowskiego i huculskiego. Łącznie wpis dotyczy 16 cerkwi, z których po 8 znajduje się na terenie Polski i Ukrainy. Po polskiej stronie cerkwie znajdują się w Radrużu, Chotyńcu, Smolniku, Turzańsku, Powroźniku, Owczarach, Kwiatoniu i Brunarach Wyżnych. Wszystkie zawierają elementy lokalnego budownictwa i symboliczne odniesienia do kosmogonii społeczności.

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi

• Rok wpisu: 2017

Znajdujący się na Górnym Śląsku obiekt, który obejmuje podziemną kopalnię ze sztolniami, szybami, galeriami i systemem gospodarowania wodami podziemnymi, a także położoną na powierzchni XIX-wieczną przepompownię parową. W udostępnionej do zwiedzania kopalni przebywa się położony 40 metrów pod ziemią szlak, którego fragment trzeba pokonać łodzią. W czasach swojej największej świetności było to miejsce, w którym korzystano z bardzo nowatorskiej technologii.

Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego

• Rok wpisu: 2019

Położone w Krzemionkach pod Ostrowcem Świętokrzyskim cztery obszary związane z górnictwem w epoce neolitu i brązu (ok. 39 000 do 1600 lat p.n.e.), kiedy wydobywano i poddawano tam obróbce krzemień służący do wykonywania narzędzi. W rezerwacie archeologicznym bardzo dobrze zachowała się podziemna architektura, w tym różne typy kopalń oraz ok. 2700 szybów. Jest to niezrównane źródło wiedzy na temat życia i pracy ludzi w prehistorycznych społecznościach osiadłych.

Lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym

• Rok wpisu: 2007, 2011, 2017 i 2021

Drugi przyrodniczy obiekt na liście, a zarazem najmłodszy na niej wpis, który stanowi komponent seryjnego dobra międzynarodowego pod nazwą: “Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy”. Międzynarodowy wpis obejmuje aż 94 elementy w 18 krajach – polskie kompleksy leśne na zboczach Połoniny Wetlińskiej,  Smereka, w dolinie Terebowca, Górnej Solinki i Wołosatki zostały dodane w 2021 roku.

Polska lista informacyjna – co jeszcze może trafić na listę UNESCO?

Wyjaśniając procedurę wpisu obiektu na listę światowego dziedzictwa, wspominaliśmy o tzw. narodowych listach informacyjnych, które zawierają miejsca rozpatrywane do zgłoszenia do wpisu. Polska oczywiście również ma taką listę. Co się na niej znajduje, a co za tym idzie, w przyszłości może trafić na listę światowego dziedzictwa UNESCO?

1. Gdańsk – miasto wolności i pamięci (miejsce będące świadkiem kluczowych wydarzeń w historii Europy, m.in. pierwszej bitwy II wojny światowej i początków “Solidarności”).
2. Kanał Augustowski (zbudowany w latach 1823-1839, zapewniający połączenie Wisły i Niemna).
3. Pienińska dolina Dunajca w Górach Pienińskich (przełom rzeki o długości ok. 8 km, obszar z dużą bioróżnorodnością gatunkową).
4. Modernistyczne śródmieście Gdyni – przykład budowy zintegrowanej społeczności (zabudowa miejska w stylu modernistycznym powstała w trakcie 20-lecia międzywojennego).
5. Młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju (wybudowana w XVI wieku, jedna z najstarszych zachowanych papierni w Europie).

Planujesz wycieczkę autem? Kup polisę assistance!

Polskie obiekty wpisane na listę UNESCO rozsiane są po całym kraju  z wyłączeniem części północno-zachodniej. Nie zmienia to faktu, że zobaczenie ich wymaga przejechania tysięcy kilometrów, co pewnie jest trudne podczas jednego urlopu. Niemniej z pewnością wygodnym sposobem na zobaczenie ich wszystkich, będzie podróżowanie samochodem. Na takie motoryzacyjne wycieczki warto mieć assistance komunikacyjne! Dlaczego?

Ubezpieczenie assistance zapewnia wiele świadczeń. Do tych najpopularniejszych zalicza się:

• naprawa na miejscu zdarzenia,
• holowanie do warsztatu lub wskazanego miejsca,
• auto zastępcze,
• transport,
• opłacenie noclegu na czas naprawy pojazdu,
• wsparcie informacyjne,
• dostarczenie paliwa w przypadku jego wyczerpania,
• pomoc w wymianie koła,
• wsparcie w razie wyładowania akumulatora,
• opieka nad zwierzętami.

Szczegółowej listy usług należy szukać w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Liczba świadczeń i ich zasady zależą także od wybranego wariantu assistance – każdy ubezpieczyciel oferuje zazwyczaj kilka opcji do wyboru.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Polsce

Autor artykułu: Mateusz Piesowicz

Ekspert i doradca w dziedzinie ubezpieczeń oraz autor ponad 100 poradników dotyczących polis komunikacyjnych i turystycznych. W swoich tekstach zwraca uwagę na trudne zagadnienia ubezpieczeniowe, aby przedstawiając je w zrozumiały sposób, ustrzec klienta przed niepotrzebnymi wydatkami i ułatwić mu dopasowanie rodzaju ochrony do indywidualnych potrzeb.