Uprawnienia Straży Miejskiej – co wolno strażnikowi względem obywatela i kierowcy?

Straż Miejska – podstawowe zadania

Straż Miejska działa na podstawie ustawy o strażach gminnych, która określa tę jednostkę jako samorządową umundurowaną formację utworzoną do ochrony porządku publicznego. Oznacza to nie tylko, że głównym obowiązkiem strażników jest pilnowanie spokoju i porządku w społecznościach lokalnych, ale także, że podlegają oni lokalnym władzom, co automatycznie ogranicza ich uprawnienia względem centralnie sterowanej Policji.

Jest to o tyle ważne, że kompetencje tych dwóch organów często są ze sobą mylone, co prowadzi do nieporozumień na linii strażnik-obywatel. Warto zatem zapamiętać, że choć Straż Miejska tylko wspomaga pracę Policji, jej funkcjonariusze mogą posiadać szereg uprawnień, które przysługują również policjantom, choćby tych dotyczących nakładania mandatów karnych.

Zanim jednak przejdziemy do szczegółowego omówienia uprawnień strażników miejskich, warto wiedzieć, jakie są zadania Straży Miejskiej wymienione w przepisach (art. 11 ust. 1. ustawy o strażach gminnych):

• dbanie o spokój i porządek w miejscach publicznych,
• w określonym zakresie czuwanie nad porządkiem i kontrolą ruchu drogowego oraz kontrolą publicznego transportu zbiorowego,
• współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania zdrowia i życia obywateli oraz pomocy przy usuwaniu różnego rodzaju zagrożeń,
• zabezpieczanie miejsce przestępstwa, katastrofy lub innego zdarzenia do czasu przybycia właściwych służb,
• ochranianie obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej,
• współdziałanie z organizatorami zgromadzeń i imprez publicznych w zakresie ochrony porządku,
• doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca zamieszkania, jeśli zachodzi taka potrzeba,
• informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń,
• konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych dla gminy.

Co wolno strażnikowi miejskiemu?

Jak widać po powyższym wyliczeniu, zakres zadań strażnika miejskiego jest naprawdę szeroki. Czy równie duże są jego uprawnienia? Spójrzmy ponownie do przepisów, a konkretnie art. 12 ust. 1 ustawy o strażach gminnych, zgodnie z którym strażnik miejski może:

• udzielać pouczeń, tj. zwracać uwagę, ostrzegać itp.

• legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości w uzasadnionych przypadkach,

• ująć osobę stwarzającą bezpośrednie zagrożenie i przekazać ją najbliższej jednostce policji,

• dokonać kontroli osobistej lub przeszukać bagaż w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego,

• nałożyć grzywnę za określone wykroczenia,

• usuwać pojazdy lub blokować ich koła w określonych przypadkach.

Oczywiście przy pełnieniu każdego z wymienionych zadań strażnik miejski ma obowiązek przestrzegać prawa i zachować bezstronność oraz życzliwość w kontaktach z obywatelami. Ponadto, przy dokonywaniu czynności jest zobowiązany do podania imienia i nazwiska, a na żądanie również do okazania legitymacji służbowej.

W przypadkach określonych w ustawie o strażach gminnych oraz ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, strażnik może użyć środków przymusu bezpośredniego. Zaliczają się o nich m.in. siła fizyczna, kajdanki lub pałka służbowa. Stosowanie broni palnej przez strażnika miejskiego jest ograniczone tylko do uprawnionych jednostek straży i sytuacji, w której zajdzie konieczność odparcia bezpośredniego zamachu na życie lub zdrowie, ważne obiekty czy konwój.

Mandat od strażnika miejskiego – za co można go dostać?

Zdecydowanie najczęstszymi przypadkami, w których dochodzi do kontaktu ze Strażą Miejską, są wystawiane przez jej funkcjonariuszy mandaty. Zakres sytuacji, w jakich strażnicy miejscy mogą użyć tego środka wobec obywateli, jest bardzo szeroki, ale też dokładnie określony prawnie (w Rozporządzeniu w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego).

Oczywiście nie będziemy wymieniać wszystkich tego rodzaju sytuacji – podamy jednak kilka szczególnie często spotykanych. Mandat od Straży Miejskiej można dostać m.in. za:

• zakłócanie ciszy nocnej,
• picie alkoholu w miejscach publicznych,
• niszczenie mienia (np. malowanie graffiti na budynkach),
• nieobyczajne zachowanie,
• śmiecenie w miejscach publicznych,
• łamanie zakazu palenia (np. w miejscach publicznych).

Straż Miejska a kierowcy – jakie uprawnienia mają strażnicy na drogach?

Poza wspomnianymi sytuacjami, strażnicy miejscy kojarzą się z pewnością z faktem nakładania mandatów na kierowców. I rzeczywiście, duża część działalności Straży Miejskiej dotyczy właśnie osób zmotoryzowanych, a właściwie karania ich za określone wykroczenia. Jakie?

Katalog tychże wymienia Rozporządzenie, sięgając po określone przepisy Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z nimi, mandat od Straży Miejskiej można otrzymać m.in. za:

• prowadzenie lub pozostawienie pojazdu bez wymaganego oświetlenia,
• tamowanie lub utrudnianie ruchu na drodze publicznej,
• niestosowanie się do znaku drogowego lub polecenia osoby kierującej ruchem,
• prowadzenie pojazdu bez uprawnień lub dopuszczenie do prowadzenia pojazdu osobę bez uprawnień.

Wniosek z tego taki, że najczęstszą przyczyną wystawiania mandatów przez Straż Miejską jest niewłaściwe parkowanie, w razie którego strażnicy mają także prawo założyć blokadę lub zlecić odholowanie pojazdu. Warto natomiast pamiętać, że Straż Miejska nie ma prawa do nakładania mandatów z fotoradarów. Straciła je w 2016 roku w wyniku interwencji Najwyższej Izby Kontroli, która stwierdziła, że przenośne radary używane przez strażników, zamiast zwiększać bezpieczeństwo na drogach, służyły do szybkiego napełniania gminnych kas pieniędzmi od kierowców.

Nowe uprawnienia Straży Miejskiej – mandaty dla kierujących jednośladami i nie tylko

Uprawnienia Straży Miejskiej dotyczące kierowców nie wydają się może bardzo duże, ale warto je regularnie sprawdzać, ponieważ często pojawiają się wśród nich zmiany. Mowa tu o modyfikacjach, które weszły w życie 31 sierpnia 2021 roku i dotyczą coraz popularniejszych w Polsce urządzeń do transportu w mieście.

O co dokładnie chodzi? O przepis Kodeksu wykroczeń, który od niedawna dotyczy również funkcjonariuszy Straży Miejskiej.

W teorii przepis wydaje się jasny, w praktyce rodzi jednak pewne problemy. Bo jak właściwie określić “prędkość zbliżoną do pieszego”? Konkretnych zapisów na ten temat brak, a zresztą nawet gdyby istniały, strażnicy miejscy i tak nie mogą korzystać z urządzeń służących do pomiaru prędkości, więc zatrzymań musieliby dokonywać “na oko”.

W efekcie nowe uprawnienia pozwolą skutecznie interweniować strażnikom praktycznie tylko w przypadkach drastycznego złamania przepisów, czyli narażania pieszych na niebezpieczeństwo przez kierujących hulajnogami lub innymi pojazdami. W pozostałych wypadkach, np. pozostawiania hulajnóg w niedozwolonych miejscach czy przewożenia na nich pasażerów, strażnicy będą tylko mogli pouczać na temat właściwych zachowań.

Jakie jeszcze uprawnienia ma Straż Miejska?

Kolejne zmiany dotyczące uprawnień dla Straży Miejskiej weszły w życie 20 października 2023 roku. Po wprowadzeniu zmian strażnicy mogą nałożyć mandat za jazdę jednośladami po drogach dla pieszych i jazdę bez uprawnień. 

Ponadto Straż Miejska może także karać za niezłożenie w terminie deklaracji o źródłach ciepła lub źródłach spalania paliw oraz za brak numeru porządkowego na ścianie budynku lub ogrodzeniu posesji. W 2024 roku w życie weszły z kolei przepisy, które umożliwiają Straży Miejskiej nakładanie grzywien na właścicieli nieruchomości za brak wpisu do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB).

FAQ – najczęściej zadawane pytania na temat uprawnień Straży Miejskiej

Autor artykułu: Mateusz Piesowicz

Ekspert i doradca w dziedzinie ubezpieczeń oraz autor ponad 100 poradników dotyczących polis komunikacyjnych i turystycznych. W swoich tekstach zwraca uwagę na trudne zagadnienia ubezpieczeniowe, aby przedstawiając je w zrozumiały sposób, ustrzec klienta przed niepotrzebnymi wydatkami i ułatwić mu dopasowanie rodzaju ochrony do indywidualnych potrzeb.