Tempomat – czym jest i w jaki sposób działa? Rodzaje tempomatów oraz ich wady i zalety

Czym jest tempomat?

Tempomat (zwany także CCS – Cruising Control System, Speedtronic, Active Cruise Control, Adaptive Cruise Control lub Intelligent Cruise Control) jest urządzeniem odpowiedzialnym za utrzymanie stałej prędkości w pojeździe. Działa tak samo bez względu na to, czy samochód porusza się po płaskiej, czy pochyłej powierzchni. Można ustawić je w ten sposób, że utrzymuje pożądaną odległość od poprzedzającego pojazdu. Nie wymaga tego, aby kierujący stale naciskał na pedał gazu. 

Najnowocześniejsze rodzaje tempomatów za pomocą kamer zamontowanych na przednich szybach aut wykrywają znaki drogowe oraz dostosowują prędkość do przepisów panujących w danym miejscu. Mają różne zakresy działania, wciąż nie są to jednak urządzenia, które mogą całkowicie zastąpić kierowcę.

Skąd wzięły się tempomaty?

Historia tych urządzeń sięga prawdopodobnie XVIII lub nawet XVII wieku, kiedy poprzednicy tempomatów znaleźli swoje zastosowanie w pojazdach z silnikami parowymi. 

Współczesna postać tempomatu została wynaleziona w 1948 roku przez amerykańskiego projektanta Ralpha Teetora. Na początku działanie tempomatu polegało na blokadzie dalszego wciskania pedału przyspieszenia. Później Teetor wprowadził również system utrzymujący prędkość do momentu wciśnięcia hamulca albo wyłączenia tempomatu przez kierowcę.

Przez długi czas pojazdy wyposażone w tempomaty były najbardziej popularne właśnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie znajduje się dużo liczących wiele kilometrów tras i autostrad. Później zaczęły pojawiać się w luksusowych autach produkowanych na rynek europejski, aż w końcu stały się jednym z częstych elementów wyposażenia tańszych samochodów, także tych dostępnych w Polsce.

Jak działa tempomat?

Tempomat ma utrzymywać stałą prędkość wybraną przez kierującego pojazdem. W zależności od marki i modelu samochodu można wybrać prędkość z określonego zakresu, na przykład od 30 do 180 km/h, albo zdecydować się na tempomat obsługujący pełny zakres prędkości. 

W celu utrzymania tej prędkości w trakcie jazdy urządzenie korzysta z informacji docierających do niego nie tylko z kamer i zewnętrznego radaru mierzącego odległość od poprzedzającego pojazdu, ale i ze znajdujących się w samochodzie czujników pedałów: hamulca i gazu, a czasem i sprzęgła. Otrzymuje też dane z innych układów samochodu, na przykład ABS.

Tempomat zazwyczaj włącza się specjalnym przyciskiem. Zwykle można go wyłączyć przez hamowanie albo – w autach wyposażonych w manualną skrzynię biegów – przez wciśnięcie sprzęgła. Wciśnięcie pedału przyspieszenia natomiast nie wyłącza tempomatu. Po powrocie do poprzedniej, niższej prędkości, tempomat cały czas działa.

Rodzaje tempomatów aktywnych

Tempomat aktywny jest nazywany też adaptacyjnym, w skrócie ACC. Jest to rodzaj tempomatu, który samodzielnie dostosowuje prędkość do warunków jazdy. Często współpracuje z kamerami, w które wyposażony jest pojazd, wychwytując informacje na temat znaków drogowych i ograniczeń prędkości.

Można wyróżnić trzy rodzaje tego typu urządzeń, które różnią się zakresem czynności wykonywanych bez konieczności ingerencji kierowcy. 

• Tempomaty działające tylko w określonych prędkościach. Jest to często stosowany rodzaj tego typu urządzeń. Maksymalna wyznaczona prędkość zapobiega niebezpiecznej, zbyt szybkiej jeździe, a prędkość minimalna chroni przed włączeniem się tempomatu w korku, gdy od kierowcy wymaga się dużej uważności.
• Urządzenia działające w pełnym zakresie prędkości. W czasie, gdy tempomat jest włączony, można nawet zatrzymać pojazd, bo nie obowiązują żadne minimalne prędkości. Urządzenie nie uruchomi auta samodzielnie – tutaj potrzebna będzie interwencja kierowcy.
• Tempomaty z systemem Stop&Go. Są bardzo podobne do tych poprzednich (można ustawić je na dowolną prędkość), ale różnią się tym, że po zatrzymaniu pojazdu mogą go ponownie rozpędzić do wyznaczonej prędkości. Taki rodzaj tempomatu znajdziemy na przykład w jednym z popularnych SUV-ów, Mazdzie CX-30 lub w Toyocie C-HR.
• Najnowsze tempomaty – inteligentne tempomaty IACC – dostosowują prędkość pojazdu do znaków drogowych i obniżają prędkość na zakrętach. Utrzymują także stały dystans od poprzedzających pojazdów, a kiedy odległość zaczyna się zmniejszać, system zaczyna hamować, uruchamiając przy tym światła stop.

Tempomaty w samochodach różnych marek

Toyota w ramach pakietu systemów wspomagania Safety Sense proponuje aktualnie klientom swoich salonów inteligentny tempomat adaptacyjny (IACC). W starszych modelach występuje aktywny tempomat adaptacyjny (ACC).

ACC w autach tej marki umożliwia utrzymanie stałej prędkości jazdy lub dostosowanie jej do pojazdu poprzedzającego, a w wersji tempomatu z pełnym zakresem prędkości również zatrzymywanie się i ruszanie za tym pojazdem.

IACC zapewnia wszystkie wyżej wymienione udogodnienia, a dodatkowo wykrywa znaki drogowe dotyczące ograniczeń prędkości i po uzyskaniu akceptacji kierującego dostosowuje prędkość do tej określonej przepisami. IACC ma też funkcję automatycznego obniżania prędkości na zakrętach.

Tempomat Mazdy, nazywany Adaptacyjnym Układem Utrzymywania Stałej Prędkości (MRCC), funkcjonuje albo w ograniczonym zakresie (od 30 do 200 km/h dla skrzyni manualnej), albo bez ograniczeń w kwestii prędkości minimalnej (w przypadku automatów). System ostrzega o zbyt szybkim zbliżaniu się do poprzedzającego pojazdu, emitując sygnał graficzny i dźwiękowy. Sam doprowadza do spowolnienia pojazdu w reakcji na hamowanie poprzedzającego go samochodu. Aby skorzystać z dostępnej między innymi w modelu CX-30 funkcji Stop&Go, wystarczy po zwolnieniu wcisnąć pedał gazu.

Zalety tempomatów

Zaletą tempomatu jest zwiększenie bezpieczeństwa jazdy przez utrzymywanie stałej prędkości i wykrywanie prędkości poprzedzającego pojazdu. Jazda z taką samą prędkością przez długi czas ma jeszcze jedną zaletę: pozwala na oszczędność paliwa. 

Tempomaty fantastycznie sprawdzają się w długich trasach pokonywanych drogami ekspresowymi lub autostradami. Te urządzenia, które pomagają wykrywać ograniczenia prędkości, mogą być używane także jako narzędzia ułatwiające przestrzeganie przepisów ruchu drogowego. Kierowcy, którzy mają skłonność do zbyt szybkiej jazdy, prawdopodobnie na tym skorzystają.

Wady systemu kontroli prędkości

Nieodpowiedzialne i nieprzemyślane użycie tempomatów, jak i każdego urządzenia, niesie ze sobą niebezpieczeństwo zbytniego zawierzenia niezawodności maszyny. O ile bowiem tempomaty świetnie sprawdzają się na długich, prostych trasach, o tyle inne rodzaje dróg mogą powodować problemy ze stosowaniem tych systemów. 

Trzeba liczyć się z niepożądanym działaniem tempomatów:

• na nierównym terenie,
• na luźnym podłożu,
• w czasie pokonywania zakrętów, przed którymi należałoby zwolnić,
• w niesprzyjających warunkach pogodowych.

Tempomaty przydają się szczególnie w długich trasach. Ich używanie jest uważane za mniej przydatne na ulicach miast.

Z tych urządzeń skorzystają głównie właściciele pojazdów z automatyczną skrzynią biegów. Samochody ze skrzynią manualną nie pozwolą na wykorzystanie wszystkich możliwości oferowanych przez tempomaty.

Jedną z oczywistych wad posiadania tempomatu jest też ryzyko uszkodzenia tego urządzenia i konieczność jego naprawy. Właściciele samochodów wyposażonych w systemy kontroli prędkości muszą szczególnie uważać na radar umieszczony z przodu pojazdu. Wymiana tego elementu może być wyjątkowo kosztowna.

Tempomaty mogą nie sprawdzać się w czasie jazdy po łuku albo szybkiego zbliżania się do przeszkody. W efekcie pomyłki tego systemu w aucie mogą uruchomić się na przykład napinacze pasów bezpieczeństwa albo awaryjne hamowanie, które będzie niemiłym zaskoczeniem dla kierowców pojazdów znajdujących się z tyłu.

Uśpienie czujności kierowcy to wada, którą dzielą ze sobą różne systemy wspomagania kierującego. Bez względu na to, jak sprawnie działają te urządzenia, właściciele pojazdów wciąż muszą liczyć się z tym, że to oni są odpowiedzialni za bezpieczeństwo swoje, pasażerów i innych osób znajdujących się na drodze. Nie mogą więc tracić czujności i przestawać koncentrować się na jeździe nawet w czasie pokonywania długich, monotonnych tras. 

FAQ – najczęściej zadawane pytania o tempomaty