Grzywna i mandat – czym się różnią? Kiedy grożą kierowcy?

Grzywna – co to takiego?

Aby wytłumaczyć różnicę, jaka zachodzi między pojęciami mandatu i grzywny, musimy wyjść od podstawowych kwestii. W tym przypadku będą to czyny zabronione, jakie określa się w polskim porządku prawnym, czyli:

• przestępstwa (w tym zbrodnie i występki),
• wykroczenia,
• przestępstwa skarbowe,
• wykroczenia skarbowe.

Nas interesuje druga z tych kategorii, a więc wykroczenia. Dlaczego to rozróżnienie jest istotne? Ponieważ dzięki niemu wiemy, do jakich przepisów się odnosić. W przypadku przestępstw sięgnęlibyśmy do Kodeksu Karnego, przestępstw i wykroczeń skarbowych do Kodeksu karnego skarbowego, a w przypadku wykroczeń do Kodeksu wykroczeń.

To już mamy ustalone, pojawia się zatem inne pytanie – czym jest wykroczenie? Zgodnie z art. 1 Kodeksu wykroczeń jest to czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Karą za wykroczenie może natomiast być:

• areszt,
• ograniczenie wolności,
• grzywna,
• nagana.

I dopiero tu dochodzimy do sedna sprawy, czyli grzywny, która jest jedną z kar przewidzianych w Kodeksie wykroczeń. Dokładnie rzecz ujmując, jest to kara kryminalna o charakterze majątkowym, którą orzeka się zdecydowanie najczęściej spośród wyżej wymienionych, o czym doskonale wiedzą kierowcy.

Wysokość grzywny – jaka kara grozi kierowcy?

W tej kwestii sprawa jest jasna, ponieważ widełki kwotowe, w ramach których ustalana jest wysokość grzywny, zostały określone w Kodeksie wykroczeń.

Słowa “chyba że ustawa stanowi inaczej” sugerują jednak, że w pewnych określonych przypadkach grzywna może być jednak wyższa. I rzeczywiście, od razu znajdujemy przepis, który o tym mówi (art. 24 § 1a). Zgodnie z nim, w przypadku takich wykroczeń jak m.in.:

• spowodowanie zagrożenia w ruchu drogowym,
• nieustąpienie pierwszeństwa pieszemu,
• wyprzedzanie na przejściu dla pieszych,
• jazda pod wpływem alkoholu,
• niestosowanie się do znaków lub sygnałów drogowych,
• nieprzestrzeganie ograniczeń prędkości,
• nieudzielenie pomocy ofierze wypadku,
• prowadzenie pojazdu bez uprawnienia,

kara grzywny dla kierowcy może wynieść nawet do 30 000 zł. Wyjątków określonych w przepisach o randze ustawy jest jeszcze oczywiście więcej (np. grzywna do 8000 zł grozi właścicielowi pojazdu, który na żądanie uprawnionego organu nie wskaże, komu powierzył pojazd do kierowania lub użytkowania w oznaczonym czasie), ale 30 000 zł to maksymalna wysokość możliwej do nałożenia grzywny w sprawach o wykroczenia.

No dobrze, ale przecież widełki między 20 a 5000 zł, o 30 000 zł nie wspominając, dają mnóstwo możliwości, jeśli chodzi o dokładny wymiar kary. Jak się go w takim razie konkretnie ustala? Według Kodeksu wykroczeń wysokość grzywny jest ustalana przy wzięciu pod uwagę:

• dochodów sprawcy,
• warunków osobistych i rodzinnych sprawcy,
• stosunków majątkowych sprawcy,
• możliwości zarobkowych sprawcy.

Osobną kwestią jest wysokość grzywien, które zostają nałożone w drodze mandatu karnego (więcej o nim poniżej). Wiele z nich jest bowiem z góry określonych w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 listopada 2003 r. zwanym potocznie taryfikatorem mandatów.

Mandat – co to takiego?

Wiemy już, czym jest grzywna, więc pora przejść do pojęcia z nią spokrewnionego, ale nie tożsamego, czyli mandatu karnego. W pierwszej kolejności trzeba zapamiętać, że mandat nie jest karą w rozumieniu Kodeksu wykroczeń, jak się go często błędnie określa. Pod pojęciem tym należy rozumieć formę sankcji mającą charakter grzywny nakładaną przez uprawnione do tego organy za popełnienie określonego wykroczenia.

Mandat wystawia się w drodze postępowania mandatowego, o którym informują przepisy rozdziału 17 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Zgodnie z nimi, postępowanie mandatowe prowadzi Policja lub inne organy, jeśli stanowi tak przepis szczególny, ale może do niego dojść tylko w określonych przypadkach.

Grzywna może być nałożona w drodze mandatu karnego jedynie, gdy:

• schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia,
• uprawniony funkcjonariusz stwierdzi popełnienie wykroczenia, zwłaszcza za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu.

Inaczej mówiąc, mandat można wystawić tylko wtedy, gdy okoliczności popełnienia wykroczenia i osoba sprawcy nie budzą żadnych wątpliwości. Nie wystawia się go z kolei, gdy za dane wykroczenie należy orzec środek karny lub gdy czyn będący wykroczeniem jest zarazem przestępstwem.

Mandat musi zawierać:

• określenie wysokości grzywny,
• podanie zachowania stanowiącego wykroczenie zarzucane sprawcy wraz ze wskazaniem czasu i miejsca jego popełnienia,
• kwalifikację prawną,
• pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach jej nieuiszczenia.

Rodzaje mandatów – czym się różnią?

Wyróżniamy trzy rodzaje mandatów.

1. Mandat gotówkowy – wydawany ukaranemu po uiszczeniu przez niego grzywny bezpośrednio u funkcjonariusza (nakłada się go jedynie wobec obcokrajowców czasowo przebywających w Polsce i osób niemających stałego miejsca zamieszkania).
2. Mandat kredytowany – wydawany ukaranemu za potwierdzeniem odbioru (nakłada się go wobec wszystkich innych osób), należy go opłacić w terminie 7 dni.
3. Mandat zaoczny – nakładany w sytuacji, gdy sprawcy nie ma w miejscu popełnienia wykroczenia, musi być pozostawiony w miejscu, z którego ukarany będzie mógł go niezwłocznie odebrać, należy go opłacić w terminie 14 dni.

Wysokość mandatu – jaka może być kara za wykroczenie drogowe?

Znów sięgniemy do przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Przeczytamy tam (art. 96 § 1), że w postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł. Dziwnie mało? To prawda, bo jak zawsze, od reguły są wyjątki.

Rozkładając ten przepis na czynniki pierwsze, dowiadujemy się, że:

• rozdział XI Kodeksu wykroczeń to “Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji” – w ich przypadku wysokość mandatu to maksymalnie 5000 zł,
• art. 9 § 1 Kodeksu wykroczeń mówi o tzw. “zbiegu rzeczywistym przepisów”, gdy dochodzi do popełnienia więcej niż jednego wykroczenia jednocześnie – w tym przypadku wysokość mandatu to maksymalnie 6000 zł.

Dlaczego wysokości grzywien w postępowaniu mandatowym są określone w inny sposób niż w Kodeksie wykroczeń? Przyczyn należy szukać w specyfice tego rodzaju postępowania, które ma charakter pozasądowy i jest przeprowadzane przez funkcjonariuszy Policji w sposób uproszczony, aby zapewnić szybką reakcję na popełnione wykroczenie.

Funkcjonariusz w przeciwieństwie do sądu nie posiada też wiedzy na temat możliwości finansowych i sytuacji sprawcy lub posiada ją w szczątkowym zakresie. Stąd decyzja o kierowaniu się przez niego taryfikatorem mandatów, w którym górne granice grzywien są niższe od określonych w Kodeksie wykroczeń, jest w pełni uzasadnione.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o różnicę między mandatem a grzywną