Wypadek podczas nauki jazdy – kto ponosi odpowiedzialność?

Sytuacja kursanta w przypadku spowodowania kolizji

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że osoba szkoląca się może odpowiadać za wypadek lub stłuczkę spowodowaną podczas nauki jazdy. Wydawać by się mogło, że skoro kursant jest dopiero na etapie nauki, a obok siedzi doświadczony instruktor, który udziela wskazówek oraz posiada dodatkowy hamulec, to on będzie odpowiadał za ewentualne zdarzenie. Celem wyjaśnienia należy w pierwszej kolejności odnieść się do pozycji prawnej kursanta. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o kierujących pojazdami:

Zatem zgodnie z przepisami cytowanej ustawy kursant uznawany jest za osobę kierującą pojazdem. Nie ulega wątpliwości, że osoba szkoląca się nie prowadzi samochodu w pełni samodzielnie. Nie stanowi to jednak o wyłączeniu odpowiedzialności. Zarówno kursant, jak i instruktor odpowiadają na zasadach ogólnych, niezależnie od siebie i jak stwierdził Sąd Najwyższy – dla przyjęcia tej odpowiedzialności nie jest konieczne odwoływanie się do współkierowania pojazdem (postanowienie SN z dnia 23 lutego 2011 r., III KK 276/10). Każdy z nich jest uczestnikiem ruchu i każdy z nich indywidualnie odpowiada za naruszenie przez siebie zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego. Oceniając odpowiedzialność, trzeba oczywiście mieć na uwadze nie tylko okoliczności faktyczne danej sprawy, ale również pozycję kursanta oraz pozycję i rolę instruktora.

Obowiązki instruktora

Instruktor powinien w sposób maksymalny zwiększyć bezpieczeństwo w związku z poruszaniem się kursanta po drodze. Dlatego też podczas nauki udziela odpowiednich wskazówek oraz poleceń, a w sytuacjach awaryjnych może nawet zatrzymać pojazd. Samochody wykorzystywane podczas kursu są specjalnie przystosowane do nauki. Obok kierowcy siedzi instruktor, który dysponuje dodatkowym sprzęgłem oraz hamulcem. Dzięki takiej konstrukcji pojazdu instruktor jest w stanie na bieżąco nadzorować czynności kursanta, a w razie takiej potrzeby – odpowiednio zareagować.

Zatem zadaniem instruktora jest nie tylko przekazanie kursantowi odpowiedniej wiedzy, ale również czuwanie podczas kursu nad bezpieczeństwem szkolącego się oraz pozostałych uczestników ruchu drogowego.

Skąd zatem bierze się odpowiedzialność kursanta, skoro to instruktor odpowiada za bezpieczeństwo? Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie. Okoliczności różnych spraw mogą się na tyle różnić, że nie można jednoznacznie odpowiedzieć, czy winę za wypadek podczas kursu poniesie kursant, instruktor czy każdy z nich. Może zdarzyć się tak, że osoba szkoląca się będzie postępować wbrew instrukcjom i rażąco naruszy zasady bezpieczeństwa w taki sposób, że instruktor nie będzie miał szansy zareagować. Okoliczności mogą być różne, dlatego bez przeprowadzenia postępowania w danym przypadku nie sposób stwierdzić, kto poniesie odpowiedzialność za kolizję lub wypadek.

Odpowiedzialność za wypadek podczas nauki jazdy

Zarówno osoba ubiegająca się o prawo jazdy, jak i instruktor, są uczestnikami ruchu drogowego i za spowodowanie kolizji lub wypadku odpowiadają na zasadach ogólnych, przy czym ich odpowiedzialność jest niezależna od siebie i każdy odpowiada w granicach swojej winy. W toku sprawy należy zatem ustalić, który z nich i w jakim zakresie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym oraz jaki był związek tych naruszeń z zaistniałym wypadkiem. W zależności od okoliczności danej sprawy może wydarzyć się tak, że wyłącznie winnym będzie kursant lub instruktor, a może również zdarzyć się tak, że oboje odpowiedzą za wypadek niezależnie od siebie. Nie sposób jednoznacznie ocenić na pierwszy rzut oka, kto poniesie odpowiedzialność za wypadek.

Dla określenia odpowiedzialności będą miały znaczenie konkretne okoliczności faktyczne oraz wiele zmiennych – w przypadku kursanta sąd może np. zbadać, jaki był charakter naruszonych zasad, oceniając jednocześnie stopień wyszkolenia kursanta. Jeśli chodzi natomiast o instruktora, to sąd może m.in. ocenić, czy miał szansę podjąć działanie, aby zapobiec wypadkowi, czy wydał prawidłowe polecenie.  

Jak zatem wynika z powyższego, osoba szkoląca się również może ponieść odpowiedzialność za wypadek bez względu na to, że jest dopiero w trakcie uzyskiwania określonych uprawnień. Fakt szkolenia się nie jest bez znaczenia, jednak z drugiej strony nie stawia również kursanta w pozycji osoby bezkarnej.

Brak uprawnień oraz kontrolowane warunki panujące na placu nie zwolniły kobiety od odpowiedzialności. Kobieta została skazana za nieumyślne spowodowanie wypadku ze skutkiem śmiertelnym (art. 177 §2 Kodeksu karnego). Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności towarzyszące temu zdarzeniu (w tym fakt, że według biegłych kobieta cierpiała na zaburzenie czynności poznawczych, co miało wpływ na jej zachowanie podczas wypadku), sąd wymierzył kobiecie najniższą możliwą karę, tj. 6 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata.

Czy odpowiedzialność za wypadek może ponieść zarówno instruktor, jak i kursant?

W opisanej sytuacji kobieta była sama w samochodzie, wszystko działo się bardzo szybko, w efekcie czego potrącony nie miał czasu na reakcję. Nie jest to jedyny głośny wypadek. W ostatnich latach zdarzały się również sytuacje, w których dochodziło do wypadku podczas jazdy szkoleniowej.

Sąd I instancji skazał zarówno kursantkę, jak i instruktora. Kursantkę za nieumyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa wyrażającego się przede wszystkim w niezachowaniu należytej ostrożności oraz niedostosowaniu prędkości do panujących warunków. Z kolei instruktor został skazany na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności za umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa – przede wszystkim poprzez użycie podczas lekcji jazdy samochodu niedostosowanego do panujących warunków, poprzez prowadzenie lekcji z udziałem 3 osób jednocześnie i poprzez nieudzielenie wystarczającego instruktażu oraz nieprawidłowe sprawowanie nadzoru, co doprowadziło do wypadku ze skutkiem śmiertelnym. Ponadto wydano zakaz prowadzenia pojazdów na okres 3 lat oraz zakaz prowadzenia instruktażu przez okres 3 lat.

Sąd II instancji uniewinnił kursantkę, z kolei w odniesieniu do instruktora uchylono zakaz prowadzenia pojazdów oraz uznano, że naruszenie było nieumyślne, jednak co do pozostałej części wyrok został utrzymany w mocy. W sprawie zostały skierowane kasacje do Sądu Najwyższego, sądowi II instancji zarzucono m.in. że uniewinniając kursantkę, całą winę przerzucił na instruktora. Sąd Najwyższy uznał obie kasacje za niezasadne.

Od kogo poszkodowany może ubiegać się o odszkodowanie?

Załóżmy, że podczas lekcji nauki jazdy doszło do wypadku – kursantka uderzyła w prawidłowo jadący samochód marki BMW, w wyniku czego pasażerka tego pojazdu doznała poważnych obrażeń ciała. Od kogo w takiej sytuacji poszkodowana pasażerka może domagać się odszkodowania?

Jak już wcześniej wykazano, odpowiedzialność za spowodowanie wypadku może ponieść zarówno kursant, instruktor, jak i obie te osoby jednocześnie i niezależnie od siebie. Wszystko zależy od konkretnych okoliczności danej sprawy. Niezależnie jednak od tego poszkodowana może domagać się odszkodowania i innych należnych świadczeń z OC samochodu szkoleniowego. Należy bowiem podkreślić, że ubezpieczyciel odpowiada za szkody wyrządzone pojazdem niezależnie od tego, kto faktycznie nim kierował.

W uproszczeniu można stwierdzić, że ubezpieczenie OC przypisane jest do konkretnego pojazdu, a nie do osoby. Nie ma więc w powyższej sytuacji znaczenia, czy samochodem kierował właściciel, czy inna osoba, nawet jeśli nie posiadała uprawnień. Poszkodowana może skierować swoje roszczenia do zakładu ubezpieczeń, w którym właściciel samochodu szkoleniowego wykupił ubezpieczenie OC. W zależności od okoliczności ubezpieczyciel będzie mógł zwrócić się z regresem do sprawcy zdarzenia, jednak ta kwestia nie ma znaczenia dla dochodzenia odszkodowania przez poszkodowaną.

Przeczytaj też: Uraz psychiczny po wypadku samochodowym – co należy się osobie poszkodowanej?

FAQ – najczęściej zadawane pytania o wypadek podczas nauki jazdy