Odszkodowanie a VAT – kiedy należy się kwota brutto, a kiedy netto?

Podatek VAT przy odszkodowaniu – czy może zostać naliczony?

Podstawową kwestią, która wymaga wyjaśnienia w temacie podatku VAT od odszkodowania z ubezpieczenia OC, a także dobrowolnej polisy autocasco, jest to, czy takie naliczenie jest w ogóle możliwe. Trzeba bowiem pamiętać, że zgodnie z ustawą o podatku od towarów i usług (art. 5 ust. 1), VAT-em objęte są:

• odpłatna dostawa towarów,
• odpłatne świadczenie usług,
• eksport towarów,
• import towarów,
• wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów,
• wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Opodatkowanie odszkodowania już na tym etapie może budzić wątpliwości, bo właściwie do jakiej kategorii można by je zaliczyć? Wypłata odszkodowania ze względu na swoją istotę nie jest wszak typową transakcją. Nie dochodzi w niej do zapłaty za towar czy usługę, lecz do rekompensaty za poniesioną szkodę lub utracone korzyści, o czym mówi art. 361 Kodeksu cywilnego.

W związku z tym, można śmiało założyć, że regułą jest, iż odszkodowanie w ramach ubezpieczeń komunikacyjnych nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Od każdej reguły są jednak wyjątki i nie inaczej jest również w tym przypadku.

Kiedy odszkodowanie może zostać opodatkowane VAT?

Chodzi o to, że odszkodowanie ma pełnić przede wszystkim funkcję kompensacyjną. Jego istotą jest wyrównanie strat poniesionych przez poszkodowanego, a nie przyczynienie się do jego wzbogacenia. Tymczasem w przypadku wypłaty odszkodowania w pełnej kwocie (z VAT) może dojść do sytuacji, w której poszkodowany zyska na otrzymanej w ramach ubezpieczenia rekompensacie, ponieważ będzie mógł odliczyć VAT przy rozliczeniu z urzędem skarbowym.

Właśnie aby uniknąć takich sytuacji, jak przedstawiona powyżej, w pewnych okolicznościach odszkodowanie z ubezpieczenia komunikacyjnego może zostać obniżone o wysokość podatku VAT. Dzięki temu wysokość rekompensaty zostanie dopasowana do rozmiarów szkody doznanej przez poszkodowanego, nie przyczyniając się do powiększenia jego majątku. Z dalszej części artykułu dowiesz się, komu i kiedy będzie przysługiwać rekompensata w wartości brutto, a kiedy netto.

Odszkodowanie z podatkiem VAT – kiedy kierowcy należy się kwota brutto?

Najpierw zajmijmy się sytuacją, w której poszkodowanemu kierowcy będzie się należeć pełna kwota odszkodowania z ubezpieczenia komunikacyjnego w wartości brutto (z VAT). Będzie tak w każdym przypadku, gdy poszkodowany nie jest uprawniony do odliczenia VAT-u, czyli gdy:

• jest osobą fizyczną (konsumentem),
• korzysta z samochodu w celach prywatnych,
• jest przedsiębiorcą, ale nie płaci VAT-u.

Innymi słowy, odszkodowanie w wysokości brutto będzie Ci się należeć zawsze, jeśli nie prowadzisz działalności gospodarczej i korzystasz z samochodu na własny prywatny użytek. W przypadku, gdy jesteś przedsiębiorcą, wypłata rekompensaty w wysokości brutto będzie uzależniona od Twojego statusu płatnika VAT.

A co jeśli pomimo posiadania prawa do otrzymania odszkodowania w wartości brutto, ubezpieczyciel i tak obniży Twoją rekompensatę o wysokość podatku VAT? Takie działanie towarzystwa ubezpieczeniowego oznaczałoby, że poszkodowany musiałby z własnej kieszeni pokryć część kosztów naprawy wyrządzonej mu szkody, jest więc nielegalne. Osobie fizycznej, która nie ma możliwości odliczenia podatku VAT, zawsze przysługuje odszkodowanie w wartości brutto – w razie innej decyzji ubezpieczyciela, należy się odwołać.

Odszkodowanie bez VAT – kiedy kierowcy należy się kwota netto?

A teraz przejdźmy do sytuacji, w której odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia komunikacyjnego zostanie zgodnie z prawem obniżone o wysokość podatku VAT. Stanie się tak w przypadku kierowców, którzy jednocześnie:

• są przedsiębiorcami,
• są płatnikami VAT,
• używają samochodu w celach służbowych.

Wszystkie powyższe warunki muszą być spełnione łącznie. Jest to o tyle ważne, że tylko w takim przypadku poszkodowany kierowca będzie miał możliwość odliczenia wysokości VAT-u od podatku, co w razie wypłaty odszkodowania w wartości brutto oznaczałoby przysporzenie jego majątku. Brak możliwości odliczenia VAT-u sprawi, że trzeba będzie zapłacić pełną kwotę fakturową za naprawę, więc odszkodowanie w wartości netto nie pokryje wszystkich kosztów poniesionych przez kierowcę.

Odszkodowanie a wysokość podatku VAT podlegająca odliczeniu

Wspomnieć trzeba jeszcze o tym, że poszkodowany, nawet będąc płatnikiem VAT, nie zawsze będzie miał z tego tytułu możliwość odliczenia pełnej kwoty podatku z faktury VAT za wykonane usługi naprawcze lub zakup niezbędnych części do samochodu po szkodzie. Wysokość podatku podlegająca odliczeniu zależy od sposobu, w jaki jest wykorzystywany pojazd, i może wynosić:

• 50%, jeśli samochód jest wykorzystywany zarówno do celów służbowych, jak i prywatnych,
• 100%, jeśli samochód jest wykorzystywany wyłącznie do celów służbowych.

Samochód w leasingu a VAT przy odszkodowaniu

O ile do tej pory kwestia VAT-u przy odszkodowaniu nie wzbudza większych wątpliwości, sprawy stają się nieco bardziej skomplikowane, gdy uszkodzony zostaje pojazd będący przedmiotem umowy leasingu samochodu. W tym przypadku możliwe są dwa rozwiązania.

1. Odszkodowanie wypłacone w kwocie brutto – ubezpieczyciel uznaje za poszkodowanego leasingobiorcę (użytkownika pojazdu) i przyznaje mu rekompensatę w pełni pokrywającą się z kosztami naprawy samochodu.
2. Odszkodowanie wypłacone w kwocie netto – ubezpieczyciel uznaje za poszkodowanego leasingodawcę (właściciela pojazdu) i przyznaje mu rekompensatę obniżoną o wartość podatku VAT.

Nietrudno stwierdzić, że to pierwsza opcja jest korzystniejsza dla konsumenta posiadającego samochód w leasingu. Ponieważ w drugim przypadku przedsiębiorca udzielający leasingu musi dopłacić za naprawę pojazdu, to w praktyce najczęściej w umowie przerzuca te koszty na użytkownika, który ponosi je z własnej kieszeni, mimo że jego sytuacja podatkowa nie pozwala mu na obniżenie podatku o wysokość pomniejszenia odszkodowania z tytułu VAT-u.

Stanowiska firm ubezpieczeniowych w rzeczonej sprawie bywają różne, podobnie zresztą jak orzecznictwo sądów. Warto zapoznać się z polityką firmy ubezpieczeniowej w tym zakresie przed zakupem polisy – będzie to najskuteczniejszy sposób na uniknięcie dodatkowych kosztów. Leasingobiorcy, którzy zdecydują się na wejście na drogę sądową, mogą z kolei powoływać się choćby na korzystną dla nich uchwałę Sądu Najwyższego z 11 września 2020 roku.

Ubezpieczyciel błędnie naliczył VAT – co możesz zrobić, żeby dostać wyższe odszkodowanie?

Otrzymałeś od ubezpieczyciela decyzję o wypłacie odszkodowania z tytułu ubezpieczenia komunikacyjnego pomniejszonego o kwotę podatku VAT-u? Uważasz, że pomniejszenie jest zbyt duże lub w ogóle nie powinno Cię dotyczyć? Takie sytuacje jak najbardziej się zdarzają i mogą być związane np. z nieprawidłową oceną statusu podatkowego poszkodowanego przedsiębiorcy przez towarzystwo ubezpieczeniowe. Co robić?

Przede wszystkim pamiętaj, że decyzja ubezpieczyciela nie jest ostateczna i możesz się od niej odwołać. Składając odwołanie od decyzji ubezpieczyciela, musisz w nim uwzględnić:

• dane osoby pokrzywdzonej,
• dane adresowe,
• informacje dotyczące polisy,
• numer decyzji ubezpieczeniowej,
• uzasadnienie odwołania.

Warto załączyć także dokumenty poświadczające ceny części i koszt naprawy, ale najważniejsze jest oczywiście właściwe uzasadnienie odwołania. Na przykład dowodzące, że przedsiębiorca ma prawo do odliczenia jedynie 50% VAT-u, więc przyznane mu odszkodowanie w wartości netto jest zbyt niskie. Jeśli natomiast reklamacja nie przyniesie skutku, możesz skorzystać z pomocy Rzecznika Finansowego, a ostatecznie wejść na drogę sądową.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o podatek VAT od odszkodowania z ubezpieczenia komunikacyjnego